اپیدمیولوژی سرطان پروستات و روند تغییرات بروز آن در ایران

حسین رفیع­منش¹، مهشید غنچه²، حمید صالحی­نیا^3*، عبدالله محمدیان هفشجانی⁴

¹ دانشجوی دکتری اپیدمیولوژی، گروه اپیدمیولوژی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم­پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران

² دانشجوی کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی، گروه آمار و اپیدمیولوژی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم­پزشکی همدان، همدان، ایران

³ دانشجوی دکتری اپیدمیولوژی، دانشگاه علوم­پزشکی زابل، زابل، ایران

⁴ دانشجوی دکتری اپیدمیولوژی، گروه پزشکی اجتماعی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم­پزشکی رفسنجان، رفسنجان، ایران

*نشانی نویسنده مسؤول: زابل، دانشگاه علوم پزشکی، دانشکده پزشکی، حمید صالحی­نیا

E-mail: alesaleh70@yahoo.com

چکیده

زمینه و هدف: سرطان پروستات شایع­ترین سرطان در مردان است. این سرطان بیشترین بروز و دومین علت مرگ مردان را به خود اختصاص می­دهد. داشتن یک تصویر کلی از خصوصیات و تغییرات اپیدمیولوژیک از این سرطان ضروری می­باشد. لذا این مطالعه با هدف بررسی اپیدمیولوژی سرطان پروستات و روند تغییرات بروز آن در ایران صورت گرفته است.

مواد و روش­ها: این مطالعه یک مطالعه مقطعی – توصیفی است که با استفاده از تحلیل مجدد داده­های گزارش سالانه ثبت موارد سرطان از سال 1382 تا 1388 انجام گرفته است. تعداد کل موارد، بروز و بروز استاندارد شده مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت خصوصیات اپیدمیولوژیک و روند بیماری ارایه شده است.

یافته­ها: بروز سرطان پروستات در کشور دارای یک روند افزایشی می­باشد. به­طوری تعداد موارد ثبت شده در سال 1382 برابر 1548 مورد بود ولی این تعداد در سال 1388 به 3856 مورد رسیده بود. کمترین میزان بروز استاندارد شده سنی (ASR) در سال 82 با 40/5 در 100 هزار نفر و بیشترین آن به سال 1387 با 80/12 در 100 هزار نفر اختصاص داشت. بیشترین موارد سرطان پروستات برای استان تهران بود.

نتیجه­گیری: سرطان پروستات بیماری مردان مسن است که روند بروز آن در ایران رو به افزایش است. با توجه به تغییر شیوه زندگی و پیر شدن جمعیت کشور، برنامه­ریزی برای انجام مطالعات اپیدمیولوژیک و علت شناسی در مورد این سرطان و تشخیص زودرس ضروری به­نظر می­رسد.

مقدمه

سرطان پروستات شایع­ترین سرطان بدخیم در مردان است، که براساس آمار سال 2010 از بین سرطان­های مردان، سرطان پروستات شایع­ترین سرطان تشخیص داده شده و بیشترین موارد بروز (28درصد) و دومین علت مرگ­ و میر (11درصد) پس از سرطان ریه (29درصد) را به­خود اختصاص می­دهد (1). به­طور کلی از هر 6 مرد 1 نفر در طول زندگی خود به سرطان پروستات مبتلا خواهد شد و احتمال ابتلا با افزایش سن، افزایش می­یابد (2). سالانه در دنیا بیش از 670000 مرد مبتلا به سرطان پروستات تشخیص داده می­شود که حدود 225000 نفر آن در اروپا و  240000 نفر در آمریکا می­باشد (3).

            در سراسر دنیا سرطان پروستات با 914000 مورد جدید (14درصد) و 258000 مورد مرگ (6 درصد) در سال 2008، از نظر تعداد موارد تشخیصی دومین و ششمین علت منجر به مرگ را در بین سرطان­های مردان دارد. بیش از نیمی از موارد و مرگ­ها در کشورهای بیش­تر توسعه­یافته اتفاق می­افتد. میزان بروز سرطان پروستات در سراسر دنیا نزدیک به 50 مورد در هر 100 هزار نفر جمعیت است که این میزان بین 9/3 در هند تا 8/178 (در 100 هزار نفر) در سیاه پوستان آمریکا متغیر است (5,4). طبق گزارش سال 2008، میزان بروز استاندارد شده سنی (ASR) در کشورهای در حال توسعه 9/11، در کشورهای پیشرفته 7/61 و در دنیا 9/27 است (6). برای سال 2014 در آمریکا تعداد مبتلایان به سرطان پروستات، 27 درصد (233000 مورد جدید) از کل سرطان­ها در مردان و 10 درصد (29480 مرگ) از کل مرگ­های ناشی از سرطان در مردان را سرطان پروستات برآورد شده است (7).

            علیرغم کاهش میزان بروز و مرگ از سرطان پروستات در ایالات متحده و برخی از دیگر کشورهای غربی، میزان بروز و مرگ از این سرطان در کشورهای کمتر توسعه­یافته و در حال توسعه در حال افزایش می­باشد (5). میزان سرطان پروستات در کشورهای آسیایی بسیار کمتر از موارد گزارش شده از جمعیت غربی است ولی با این حال این میزان نیز در کشورهای آسیایی در حال افزایش است (8). میزان بروز سرطان پروستات در بین کشورها و جمعیت با نژادهای مختلف، تفاوت زیادی دارد و از 7-4 مورد در صد هزار نفر جمعیت کشورهای آسیایی تا 100-70 مورد در صد هزار نفر جمعیت در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی متغیر است و برخی از مطالعات تفاوت را از یک منطقه جغرافیایی تا منطقه دیگر تا 90 برابر ذکر کرده­اند (10,9). این تفاوت به دلایل مختلف از قبیل استعداد ژنتیکی، قرار گرفتن در معرض عوامل خطرساز محیطی ناشناخته یا تفاوت در مراقبتهای بهداشتی و ثبت سرطان و حتی مجموع چند تا از این عوامل می­باشد (11).

            در ایران شیوع سرطان پروستات در پنج استان ایران، بین سال­های 1996 تا 2000، 5/1 در هر صد هزار نفر در سال بیان شده است و این در حالی است که سیستم ثبت سرطان همه موارد را ثبت نکرده و به­عبارتی مقادیر گزارش شده از آمارهای واقعی کمتر بوده است (3). سرطان پروستات در ایران نیز همانند سایر کشورهای در حال توسعه، در حال افزایش است (12). سرطان پروستات هشتمین علت مرگ در اثر سرطان در ایران است (2).

            سرطان پروستات بیماری مربوط به افراد مسن است، چرا که میزان بروز و مرگ­ومیر از این بیماری با سن رابطه مستقیم دارد و براساس مطالعات ثابت شده که تشخیص سرطان پروستات قبل از 50 سالگی تقریباً نادر (کمتر از 1/0 درصد کل بیماران) است، همچنین احتمال بروز سرطان پروستات در افراد کمتر از 30 سال 05/0 درصد است و به 2/2 درصد (1 نفر به ازای هر 45 نفر) در رده سنی 40- 59 سالگی و به 7/13 درصد (1نفر به ازای هر 7 نفر) در رده سنی 60 تا 79 سالگی می­رسد و در بیشتر کشورها 70 درصد تمام سرطان­های پروستات در مردان بالای 65 سال تشخیص داده می­شود (16-13).

            با توجه به اینکه سرطان پروستات از نظر بروز و مرگ­ومیر پراهمیت­ترین سرطان برای مردان است، همچنین به دلیل نبود مطالعه­ای در زمینه تغییرات زمانی و خصوصیات اپیدمیولوژیک این بیماری در ایران، مطالعه حاضر با هدف بررسی اپیدمیولوژی سرطان پروستات و روند تغییرات بروز آن در ایران در طی سال­های 1382 تا 1388 انجام گرفته است.

مواد و روش­ها

            مطالعه حاضر یک مطالعه مقطعی – توصیفی که به­وسیله داده­های 7 ساله سرطان پروستات در ایران انجام گرفت. برای انجام مطالعه از داده­های گزارش کشوری سالانه ثبت موارد سرطانی از سال 1382 تا 1388 و داده های مرکز مدیریت بیماری­های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی استفاده شد. داده­های ثبت سرطان در مرکز مدیریت بیماری­ها تا سال 1386 براساس گزارش­های پاتولوژی بود. ثبت سرطان مبتنی بر پاتولوژی در بهترین شرایط می­تواند 80 درصد موارد سرطانی را ثبت کند.

            به­منظور ارتقا کمی و کیفی در روند ثبت سرطان در کشور، برنامه ثبت سرطان به­صورت مبتنی بر جمعیت (پاتولوژی و غیر پاتولوژی) اجرا می­شود. گزارش­های کشوری سالانه موارد سرطان بعد از اصلاح و تکرارگیری مورد به مورد کلیه گزارش­های بیماران اطلاعات وارد نرم افزار "پارس" می­شود. در این برنامه هر بیمار و هر تومور به­عنوان یک موجودیت واحد قابل ردگیری بوده و کلیه گزارش­های مربوط به آن در برنامه ثبت می­شود. در این مطالعه آمار مربوط به سرطان برای سال­های 1382 تا 1388 به­صورت کشوری و به تفکیک استانها استخراج گردید. همچنین داده­های سرطان پروستات مربوط به کل موارد گزارش شده، میزان­های بروز (به­منظور بررسی رخ داد موارد جدید سالانه) و بروز استاندارد شده سنی به­منظور مقایسه بروز سالانه موارد پس از حذف اثر سن که براساس جمعیت استاندارد جهانی (World Standard Population) استانداردسازی انجام شده بود، به­صورت کشوری و تفکیک استان­ها استخراج گردید و پس از تفکیک و وارد کردن داده­ها به نرم­افزار 20 SPSS و MS-Excel تغییرات و خصوصیات اپیدمیولوژیک بیماری برای یک دوره 7 ساله مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفت و در نهایت نمودارهای روند تغییرات و جداول مربوط به خصوصیات اپیدمیولوژیک طی سال­های مورد مطالعه ارائه گردید.

یافته­ها                  

            بررسی داده­های 7 ساله (88–1382) سرطان پروستات مرکز ثبت سرطان نشان داد، در طی این 7 سال تعداد 19910 مورد سرطان پروستات در کل کشور به ثبت رسیده است. البته به دلیل عدم پوشش کامل (پوشش حدود 85 درصد موارد) در ثبت سرطان ایران، تعداد واقعی بیش از این مقدار است. این سرطان در طی این سال­ها رتبه 3 یا 4 (رتبه 3 در سال­های 1382و 88، رتبه 4 در سال­های 1383، 84، 85، 86 و 87) در بین سرطان­های مربوط به مردان داشت و در طی این مدت همواره 16/7 درصد تا 40/9 درصد از کل سرطان­های مردان را تشکیل می­داد (جدول شماره 1).  تعداد موارد گزارش شده سالانه در طی این دوره دارای یک روند افزایشی بود. کمترین موارد ثبت شده مربوط به سال 1382 (1548 مورد) و بیشترین موارد مربوط به سال 1388 (3856 مورد) بود. کمترین میزان بروز استاندارد شده سنی (ASR) در سال 82 با 40/5 (در 100 هزار نفر) و بیشترین آن به سال 1387 با 80/12 (در 100 هزار نفر) اختصاص داشت. بررسی میزان بروز استاندارد شده سنی (ASR) نیز یک روند افزایشی، بیش از دو برابر، طی سال 1382 (40/5 در 100 هزار نفر) تا 1388 (59/12 در 100 هزار نفر) را نشان می دهد. (نمودار شماره 1).

            بررسی میزان بروز استاندارد شده سنی (ASR) نشانگر این است که سرطان پروستات در ایران بیماری مردان مسن و سالخورده است. به­طوری­که اکثر موارد پس از 50 سالگی رخ می­دهد و نقطه اوج این سرطان در ایران مردان سنین 80- 70 ساله است. چنانچه در طی این سالها همواره بیش از 99 درصد میزان بروز استاندارد شده سنی در سن بالای 50 سال و بیش از 82 درصد این میزان مربوط به سنین بالای 70 سال است (نمودار 2).

            جدول شماره 2 میزان بروز استاندارد شده سنی سرطان پروستات را به تفکیک استانها برای سال­های 1382 تا 1388 نشان می­دهد. کمترین میزان بروز استاندارد شده سنی در طی این 7 سال برای استان کهکیلویه و بویراحمد (صفر) در سال 1382 و بیشترین این میزان برای استان تهران (35/26 در هر 100 هزار نفر) در سال 1387 بود. به­طور کلی کمترین میزان بروز در طی این دوره در استان سیستان و بلوچستان و بیشترین در استان تهران بود و این در حالی است که روند بروز سرطان پروستات در تمام استان­های کشور دارای یک روند افزایشی می­باشد. بررسی داده­ها از نظر طبقه­بندی فراوانی مرفولوژیک نشان داد که همواره بیش از 90 درصد موارد، از نوع آدنوکارسینوما بود. موارد آدنوکارسینوما برای سال­های 1382 و 1387به­ترتیب 6/97 درصد و 97/90 درصد بود.

بحث

            مطالعه حاضر یک روند افزایشی از میزان بروز سرطان پروستات را نشان داد. این روند افزایشی در سایر کشوهای دنیا نیز بیان شده است. مطالعه فرهمند و همکاران در استان فارس یک روند افزایشی از میزان بروز  در بین سال­های 2001 تا 2007 را نشان می­دهد (17) که روند افزایشی ارائه شده در این مطالعه با مطالعه ارائه شده در مطالعه حاضر همخوانی دارد. یکی از دلایل روند افزایشی می­تواند به­علت افزایش پوشش سیستم ثبت موارد سرطان باشد به­طوری که درصد پوشش به ترتیب برای سال­های 1375، 1382 و 1387 برابر 18درصد، 60 درصد و 85/92 درصد بود (18)، ولی با توجه به افزایش سهم این سرطان نسبت به کل موارد سرطان، می­توان نتیجه گرفت روند بروز این سرطان در کشور در حال

            مطالعه Jemal و همکاران روند میزان بروز در کشورهای ایالات متحده، کانادا و استرالیا را یک روند افزایشی تا سال 1990 و پس از آن روند کاهشی بیان می­کند و دلیل این نوسان را ظهور تست Prostate Specific Antigen(PSA) می­داند (5). ظهور تست PSA به­عنوان یک روش غربالگری و تشخیصی برای سرطان پروستات باعث شد تا در برخی از کشورها موارد بیشتری شناسایی شود ولی پس از مدتی تعداد موارد موجود تشخیص داده نشده در جامعه کاهش­یافته و در نتیجه روند افزایشی به روندی کاهشی تبدیل گردید. در مقابل در کشورهای آسیایی و اروپای شرقی به­دلیل متداول نبودن تست PSA بروز همچنان یک روند افزایشی دارد. مطالعه Grubb و همکاران نشان داد که انجام غربالگری به­وسیله PSA  و Digital Rectal Exam باعث افزایش میزان بروز و کاهش میزان مرگ­ومیر خواهد شد (19). مطالعه انجام شده در کشور کره، روند میزان بروز سرطان پروستات را یک روند افزایشی بیان کرده است، به­طوری که میزان بروز در سال­های 1999 و 2011 به­ترتیب 4/8 و 4/27 بود (20).

            طبق مطالعه آمار جهانی سرطان (Global Cancer Statistics -2011)، سرطان پروستات از نظر رتبه بروز موارد نسبت به کل سرطان­های مردان، در دنیا رتبه 2، در کشورهای توسعه­یافته رتبه 1 و در کشورهای در حال توسعه رتبه 6 را دارد و از نظر رتبه مرگ در بین کل سرطان­های مردان به­ترتیب در دنیا، کشورهای توسعه­یافته و در حال توسعه رتبه 6، 3 و 6 دارد (4). در مطالعه حاضر، سرطان پروستات از نظر بروز نسبت به کل سرطان­های مردان همواره رتبه 3 و 4 در طی سال­های 1382 تا 88 را داشت. در عین حال در بین استان­های کشور، استان­های بزرگ مانند تهران، که شیوه زندگی آنها به سمت شیوه زندگی مدرن می­رود بروز بیشتر بود. در تهران سرطان پروستات رتبه 2 در بین سرطان­های مردان داشت.

            مطالعات مختلف انجام گرفته در دنیا و ایران نشان داده که سن بالا یک عامل خطر قوی برای سرطان پروستات می­باشد (21,2). بررسی خصوصیات اپیدمیولوژیک در این مطالعه نشان داد که سرطان پروستات بیماری سنین بالا است به طوری­که بیش از 99 درصد میزان بروز استاندارد شده سنی در سن بالای 50 سال قرار داشت؛ این نتایج با سایر مطالعات انجام گرفته در ایران و جهان هم خوانی دارد. مطالعه حسینی و همکاران سن بالاتر از 60 سال را به عنوان یکی از عوامل خطر ابتلا به سرطان پروستات بیان کرده است (22). مطالعه حقیقی و همکاران بیشترین فراوانی نسبی سرطان پروستات را برای افراد بالاتر از 70 سال و میانگین سنی مبتلایان به سرطان پروستات 83/10 ±75/70 سال به­دست آورده است و برای سن کمتر از 50 سال هیچ موردی گزارش نشده بود (11).

            در مطالعه زینال­زاده و همکاران، در میان 10 سرطان شایع مردان، سرطان پروستات با میانگین سنی 70 سال (8/10±70) دارای بالاترین میانگین سنی بروز بود (21). مطالعه هدی و همکاران بیشترین میزان بروز سرطان پروستات را برای سنین 79- 70 سال (6/55 درصد) به­دست آورده است، همچنین از نظر پاتولوژیک، نوع آدنوکارسینوما (1/89 درصد) بیشترین موارد را به خود اختصاص می­داد، که این نتایج با آمار ثبت سرطان و مطالعه حاضر هم­خوانی دارد (23).

            نتایج این مطالعه نشان­دهنده افزایشی بودن روند سرطان پروستات در کشور می­باشد، این افزایش می­تواند ناشی از بهبود سیستم ثبت سرطان در ایران، ظهور روش­های تشخیصی و غربالگری جدید و دقیق باشد. همچنین افزایش آگاهی، مراجعه و پیگیری افراد و همچنین افزایش امید به زندگی و پیر شدن جمعیت مردان کشور و در نهایت بهبود سیستم سلامت در جهت کشف موارد مشکوک به بیماری در روند افزایشی این سرطان بی­تأثیر نیست.

            در نهایت می­تواند نتیجه­گیری کرد که سرطان پروستات در کشور دارای یک روند افزایشی است و سهم این سرطان نسبت به کل سرطان­ها در کشور رو به افزایش می­باشد، همچنین روند بیماری در تمام استان­ها از یک روند افزایش پیروی می­کند ولی در برخی از استان­ها مانند تهران و اصفهان این روند از سرعت بسیار بالاتری نسبت به استان­های دیگر مانند سیستان و بلوچستان و قم برخوردار است. این روند متفاوت در استان­های کشور نیز به نوبه خود می­تواند به­دلیل تفاوت در سبک زندگی، تغدیه، ژنتیک و تفاوت در تشخیص و درمان بیماری باشد. لذا با توجه به روند افزایشی این سرطان برنامه­های غربالگری به­منظور تشخیص زودرس و مطالعات علت­شناسی برای شناسایی علل این افزایش در بروز این سرطان پیشنهاد می­شود.

References

1. Jemal A, Siegel R, Xu J, Ward E. Cancer statistics, 2010. CA Cancer J Clin. 2010;60(5):277-300.
2. Hosseini M, Jahani Y, Mahmoodi M, Eshraghian MR, Yahyapour Y, Keshtkar AA. The assessment of risk factors for prostate cancer in Mazandaran province, Iran. J Gorgan Uni Med Sci. 2009;10(3):58-64. [Persian]
3. Askari F, Parizi M, Rashidkhani B. Dietary patterns and prostate cancer: a case-control study. Iranian Journal of Nutrition Sciences & Food Technology. 2013;8(3):17-25.
4. Jemal A, Bray F, Center MM, Ferlay J, Ward E, Forman D. Global cancer statistics. CA Cancer J Clin. 2011;61(2):69-90.
5. Jemal A, Center MM, DeSantis C, Ward EM. Global patterns of cancer incidence and mortality rates and trends. Cancer Epidemiology Biomarkers & Prevention. 2010;19(8):1893-907.
6. Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, Mathers C, Parkin DM. Estimates of worldwide burden of cancer in 2008: GLOBOCAN 2008. Int J Cancer. 2010;127(12):2893-917.
7. American Cancer Society. Cancer Facts & Figures 2014. Atlanta: American Cancer Society. 2014.
8. Hsing AW, Tsao L, Devesa SS. International trends and patterns of prostate cancer incidence and mortality. Int J Cancer 2000;85(1):60-7.
9. Hsing AW, Chokkalingam AP. Prostate cancer epidemiology. Front Biosci. 2006;11(5):1388-413.
10. Mallick S, Blanchet P, Multigner L. Prostate cancer incidence in Guadeloupe, a French Caribbean archipelago. European urology. 2005;47(6):769-72.
11. Haghighi F, Habibi A, Tavakoli M. Epidemiologic retrospective study of neoplasms of prostate gland in Birjand (South Khorasan province). J Birjand Univ Med Sci. 2005;12(1,2):67-73.
12. Malekzadeh R. [Incidences of differnet cancers in Iran] The 16^th International Congress of Geographic. [Persian]. Medicine Shiraz University of Medical Sciences, Shiraz, Iran. 2003;1 (4).
13. Crawford ED. Epidemiology of prostate cancer. Urology. 2003;62(6):3-12.
14. Quaglia A, Parodi S, Grosclaude P, Martínez-García C, Coebergh J, Vercelli M. Differences in the epidemic rise and decrease of prostate cancer among geographical areas in Southern Europe: an analysis of differential trends in incidence and mortality in France, Italy and Spain. European Journal of Cancer. 2003;39(5):654-65.
15. Quinn M, Babb P. Patterns and trends in prostate cancer incidence, survival, prevalence and mortality. Part I: international comparisons. BJU Int. 2002;90(2):162-73.
16. Quinn M, Babb P. Patterns and trends in prostate cancer incidence, survival, prevalence and mortality. Part II: individual countries. BJU Int. 2002;90(2):174-84.
17. Farahmand M, Khademolhosseini F, Mehrabani D. Trend of prostate cancer in Fars Province, Southern Iran, 2001-2007. J Res Med Sci. 2010;15(5):295-7.
18. Guessous I, Cullati S, Fedewa SA, Burton-Jeangros C, Courvoisier DS, Manor O, et al. Prostate cancer screening in Switzerland: 20-year trends and socioeconomic disparities. Prev Med. 2016;82:83-91.
19. Grubb RL 3rd, Kibel AS. Prostate cancer: screening, diagnosis and management in 2007. Mo Med. 2007;104(5):408-13; quiz 13-4.
20. Jung K-W, Won Y-J, Kong H-J, Oh C-M, Lee DH, Lee JS. Cancer Statistics in Korea: Incidence, Mortality, Survival, and Prevalence in 2011. Cancer Res. 2014;46(2):109-23.
21. Zeinalzadeh AH, Kousha A, Abdullahi L, Golzari M, Javaheri J. Pattern of age distribution of different cancers in East Azerbaijan province, Iran. J Kerman Univ Med Sci. 2012;19(3):308-86.
22. Hosseini M, SeyedAlinaghi SA, Mahmoudi M, McFarland W. A case-control study of risk factors for prostate cancer in Iran. Acta Medica Iranica. 2010;48(1):61-6.
23. Hoda S, Aliee A, Shakiba M, Odi M, Ghasemi Poor M, Poor Rasooli Z. A Study of Frequency of Cancerous Organs in Guilan Province (1999-2000). J Guilan Univ Med Sci. 2003;12(46):84-92.

Epidemiology of Prostate Cancer and Its Incidence Trends in Iran

Hosein Rafiemanesh

Mahshid Ghoncheh,

MSc. student of epidemiology, Department of Epidemiology & Biostatistics, School of public health, Hamadan University of medical sciences, Hamadan, Iran.

*Hamid Salehiniya

Epidemiologist, Zabol University of medical sciences, Zabol, Iran

Abdollah Mohammadian-Hafshejani,

Epidemiologist, Department of Social Medicine, School of Medicine, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran