نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار،گروه پرستاری، دانشکدة پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، اردبیل، ایران
2 دانشجوی دکتری، گروه پرستاری، دانشکدة پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، تبریز، ایران
3 کارشناس ارشد، گروه پرستاری، دانشکدة پزشکی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران
4 دانشجوی دکتری، گروه ت ذیه، دانشکدة ت ذیه و علوم غذایی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، تبریز، ایران
5 استادیار، گروه زنان، دانشکدة پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اردبیل، اردبیل، ایران
چکیده
اهدافهوش هیجانی مجموعهای از هیجانها و توانمندیهایی است که قدرت مقابله و کنترل شخص را در رویارویی با مشکلات بالا میبرد و سبب عملکرد مناسب در حیطههای مختلف از جمله موفقیت تحصیلی میشود. در این مطالعه هوش هیجانی دانشجویان استعداد درخشان و سایر دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل با هم مقایسه شد.
مواد و روشهاپژوهش حاضر مطالعهای توصیفی- تحلیلی بود که در آن بهصورت نمونهگیری تصادفی، 30 نفر از دانشجویان استعداد درخشان و 30 نفر از دانشجویان غیر استعداد درخشان دانشگاه علوم پزشکی اردبیل (ترم تحصیلی و رشتة همسان) در سال 1393 بررسی شدند. ابزار مطالعه پرسشنامهیای شامل دو قسمت اطلاعات فردی و اجتماعی و پرسشنامهای 90 سؤالی بار-آن بود. دادهها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی و نرمافزار SPSS نسخة 16 گردآوری شد.
یافتههانتایج نشان داد میانگین هوش هیجانی دانشجویان استعداد درخشان 48/10±36/334 و دانشجویان غیر استعداد درخشان 94/734±407/311 بود و تفاوت دو گروه از نظر آماری معنادار نبود (072/0=p). مقایسة ابعاد مختلف هوش هیجانی دانشجویان در دو بعد استقلال (02/0=p) و کنترل تکانش (05/0 =p) تفاوت آماری معناداری بود. علاوهبر آن، متغیرهای انعطافپذیری، خودابرازی، عزتنفس، روابط بین فردی، فشار روانی، حل مسئله و شادمانی نیز در دانشجویان استعداد درخشان کمی بالاتر بود، ولی ازنظر آماری این تفاوتها معنادار نبود.
نتیجهگیرینتایج این مطالعه نشان داد که دانشجویان استعداد درخشان قدرت کنترل تکانش و استقلال بالاتری نسبت به دانشجویان غیر استعداد درخشان داشتند.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
Comparison of Emotional Intelligence in talented students and normal students in Ardabil University of Medical Sciences in 2014-2015.
نویسندگان [English]
- Zahra Tazakori 1
- Maryam Nmadi Vosoughi 2
- Asiye Movahedpour 3
- Homa Alizade Mirashrafi 3
- Maryam Zare 4
- Giti Rahimi 5
چکیده [English]
Background & Objectives: Background & Objectives: Emotional intelligence is a set of emotions and control capabilities which can improve ability to confronting with problems and to achieve proper functions such educational success, main aim of this study was Comparing emotional intelligence in talent and non talent students in Ardabil University of medical sciences. Materials & Methods: A descriptive analytic study was performed in talented and normal ones in 1393 on students of Ardabil medical science university (semester and string was matched). A questionnaire consisting of two parts: social and demographic data and Bar-On Emotional Quotient Inventory that contain 90 questions was used for collecting data .To analyzes the data, descriptive and analytic statistics were performed using SPSS version 16. Results: Findings showed that the mean emotional intelligence of talented students was 334.36± 0.48 and normal ones was 311.407 ± 734.94, there was no significant difference in emotional intelligence of of students between the two groups (P= 0.072). The comparison of emotional intelligence domains were statically difference between talented and non talented students in two domain independent (p=0/02) and controlling impulsivity (p =0/05). Furthermore other domains Flexibility, assertiveness, self-esteem, interpersonal relationships, stress, problem solving and happiness was slightly higher in talented students with no statistically significant difference Results: The comparison of emotional intelligence domains were statically difference between talented and non talented students in two domain independent and controlling impulsivity in a medium level
کلیدواژهها [English]
- Emotional Intelligence
- student
- Talent
مقدمه
نخستینبار، جان مایر و پیتر سالوی اصطلاح هوش هیجانی را در مقالات دهة 1990 بهکار بردند. پس از آن، دانیل گلمن در سال 1995 کتاب پرفروش هوش هیجانی را منتشر کرد و با طرح این موضوع که «چرا هوش هیجانی مهمتر از هوش عمومی است؟» این اصطلاح گسترش جهانی پیدا کرد و در متون علمی و تخصصی فراگیر شد [1]. هوش هیجانی مجموعهای از هیجانات و توانمندیها را دربرمیگیرد که قدرت مقابله و کنترل شخص را در رویارویی با مشکلات و موارد اضطرابآور بالا میبرد و سبب عملکرد مناسب در حیطههای خودآگاهی، آگاهی اجتماعی، مدیریت رابطه و خودمدیریتی میشود [2 و 3]. بهعبارتی، هوش هیجانی ابزاری برای شناخت، کاربرد و کنترل هیجانها در خود و دیگران محسوب میشود [4 و 5].
دانشجویان هر جامعهای سرمایة انسانی، نیروی تولید و سازندگان فردای آن بهشمار میروند [6]. در این راستا، رسالت بزرگ دانشگاهها توسعة همهجانبه و پرورش افرادی دانشمند، اندیشمند، متخصص، متعهد و فرهیخته است که بتوانند مدیریت لازم بر رفتار و کنترل هیجانات را بهگونهای انجام دهند که به موفقیت تحصیلی، شغلی و اجتماعی نایل آیند [7].
امروزه، بر این باورند که هوش شناختی در بهترین شرایط فقط عامل حدود یکچهارم از موفقیتهاست. باقی به عوامل دیگر، از جمله هوش و مهارتهای هیجانی، وابسته است [8]. گفته میشود دانشجویانی که هوش هیجانی بالا دارند با شکست تحصیلی و اضطراب کمتری مواجه میشوند [9]. بهعبارتی، کنترل هیجان و اضطراب در وضعیت تحصیلی تأثیرگذار است [10]. شواهد بسیاری گویای تأثیرات مثبت هوش هیجانی بر موفقیتهای آتی و کارآمدی شخص وجود دارد [11 و 12]. در کل، همبستگی مثبت و معناداری بین هوش هیجانی و پیشرفت تحصیلی در بسیاری از مطالعات بهچشم میخورد [13 و 14].
یکی از مشکلات موجود در نظام آموزشی ما تأکید بر توانایی تحصیلی و نادیدهگرفتن اهمیت هوش هیجانی در سرنوشت افراد جامعه است، در حالی که افراد تأثیرگذار در جامعه کسانی هستند که هوش هیجانی بالایی دارند [15]. با توجه به اینکه اطلاعات ما در منطقه در این زمینه محدود و تاکنون مقایسهای بین هوش هیجانی دانشجویان استعداد درخشان و عادی انجام نشده است، شاید بتوان با روشنشدن مؤلفههای اصلی هوش هیجانی در دو گروه در برنامهریزی و موفقیت هر چه بهتر، رفع کاستیها و ایجاد فرصتهای مکمل و جبرانی دانشجویان تلاش کرد.
معمولاً در بررسی هوش هیجانی از الگوهای توانایی ذهنی (مثل مایر وسالوی) و یا الگوهای ترکیبی توانایی ذهنی و شخصیتی (مثل گلمن و بار-آن) استفاده میشود. الگوی بار-آن به الگوی رگهها یا ترکیبی شهرت دارد که در آن هوش هیجانی بهصورت ترکیبی از تواناییهای ذهنی و رگههای شخصیتی تعریف میشود، نظیر خوشبینی، خودآگاهی، مهار احساسها و برانگیختهها، مقاومت، اشتیاق و خودانگیزشی [16].
زیربنای مطالعة حاضر بر اساس الگوی دوم و مدل پیشنهادی بار-آن است. با توجه به نقش مهم استعدادهای برتر و نخبگان علوم پزشکی در هدایت ناوگان بهداشت و سلامت کشور و تأثیر آگاهی از هوش هیجانی در پیشرفت تحصیلی و توانایی مدیریت بهتر برای آینده، این مطالعه با هدف مقایسة هوش هیجانی دانشجویان استعداد درخشان و سایر دانشجویان در سال 1393 انجام گرفت.
مواد و روشها
پژوهش حاضر مطالعهای توصیفی- تحلیلی است که در آن هوش هیجانی دانشجویان استعداد درخشان با سایر دانشجویان در سال 1393 مقایسه شده است. جامعة مورد پژوهش دانشجویان (استعدادهای درخشان و غیر استعداد درخشان) دانشگاه علوم پزشکی اردبیل بودند. منظور از دانشجوی استعداد درخشان دانشجویی است که از طرف شورای هدایت استعدادهای درخشان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بهعنوان استعدادهای درخشان معرفی شده است و در دانشگاه اردبیل مشغول به تحصیل است. دانشجوی غیر استعداد درخشان دانشجویان پذیرفتهشده در دانشگاه علوم پزشکی اردبیل است که جزو گروه استعدادهای درخشان نیست. کل دانشجویان استعداد درخشان دانشگاه در مدت زمان نمونهگیری 35 بود که 5 نفر بهدلیل عدم تکمیل پرسشنامه یا عدمرضایت وارد مطالعه نشدند.
بهدلیل اینکه پژوهشگر افراد شرکتکننده در مطالعه را از نظر تعاملات با اطرافیان (همکلاسیها، اساتید، دوستان، پرسنل بیمارستان و دانشگاه و جزآن) در طول یک نوبت کارآموزی مشاهده کرد، گروه کنترل نیز 30 نفر انتخاب شد. نمونهگیری بهطور تصادفی طبقهای انجام شد. در این نمونهگیری از هر رشته تعداد مساوی دانشجو انتخاب شد. حجم نمونه 60 نفر بود که 30 دانشجوی استعداد درخشان و 30 دانشجوی غیر استعداد درخشان (ترم تحصیلی و رشتة همسان) دانشگاه علوم پزشکی اردبیل بودند. معیار ورود به مطالعه تحصیل در دانشگاه علوم پزشکی اردبیل بهعنوان دانشجوی استعداد درخشان و غیر استعداد درخشان و داشتن تمایل و رضایت به شرکت در مطالعه و معیار خروج، دریافت آموزش قبلی در این زمینه یا مشاهده و تکمیل پرسشنامة بار- آن بود.
محققان پس از کسب رضایت و دادن توضیحات در مورد محرمانهماندن اطلاعات و نحوة تکمیل پرسشنامهها، پرسشنامة مشخصات فردی و اجتماعی و پرسشنامة 90 سؤالی بار- آن را به شرکتکنندگان در تحقیق دادند. پرسشنامة بار- آن بهصورت پنج گزینهای و با معیار لیکرت نمرهگذاری میشود. سموعی و همکاران این پرسشنامه را تنظیم کردهاند و هنجاریابی و پایایی آن با روش آلفای کرنباخ 93 درصد محاسبه شده [17] و دارای پانزده حیطه است. هر یک از این پانزده حیطه با شش سؤال ارزیابی میشود. حداقل نمرة کسبشده از آن 90 و حداکثر نمرة آن 450 است. حیطههای این پرسشنامه عبارت است از:
1. خودابرازی توانایی ابراز احساسات، باورها و افکار صریح و دفاع از مهارتهای سازنده و برحق خود را شامل میشود.
2. واقعگرایی توانایی سنجش هماهنگی بین چیزی است که بهطور هیجانی تجربه شده و چیزی که بهطور واقعی وجود دارد.
3. خودآگاهی هیجانی توانایی آگاه بودن و فهم احساس خود است.
4. خودشکوفایی توانایی درک ظرفیتهای بالقوه و انجام چیزی است که میتوان انجام داد؛ تلاش برای انجامدادن و لذتبردن از آن است.
5. خوشبینی توانایی زیرکانة نگاهکردن به زندگی و تقویت نگرشهای مثبت، حتی در صورت بروز مشکلات و احساسات منفی است.
6. شادمانی توانایی احساس خوشبختی در زندگی خود، لذتبردن از خود و دیگران، داشتن احساسات مثبت، صریح، مفرح و شوخ است.
7. تحمل فشار روانی توانایی مقاومتکردن در برابر رویدادها، موقعیتهای فشارآور و هیجانات قوی، بدون جازدن است؛ یا رویارویی فعال و مثبت با فشار است.
8. کنترل تکانش توانایی مقاومت در برابر تکانش و توانایی کنترل هیجانات خود است.
9. انعطافپذیری توانایی سازگاربودن افکار و رفتار با تغییرات محیط و موقعیتهاست.
10. مسئولیتپذیری اجتماعی توانایی بروز خود بهعنوان عضو دارای حس همکاری، مؤثر و سازنده در گروه است.
11. استقلال توانایی هدایت افکار و اعمال خود و آزادبودن از تمایلات هیجانی است.
12. عزتنفس توانایی آگاهبودن از ادراک خود و پذیرش خود و احترام به خود است.
13. حل مسئله توانایی تشخیص و تعریف مشکلات، بههمان خوبی خلقکردن و تحققبخشیدن به راهحلهای مؤثر و بالقوه است.
14. همدلی توانایی آگاهبودن و درک احساسات دیگران و ارزشدادن به آن است.
15. روابط بین فردی توانایی ایجاد و حفظ روابط رضایتبخش متقابل است که با نزدیکی عاطفی، صمیمیت، محبتکردن و محبتگرفتن توصیه میشود.
برای تجزیهوتحلیل دادههای پژوهش حاضر، از آمار توصیفی مثل میانگین، انحراف استاندارد، جدول فراوانی و آمارهای استنباطی و با توجه به نتایج آزمون لوین و کولموگروف-اسمیرنوف و غیرنرمالبودن برخی دادهها، از آزمونهای غیرپارامتری نیز استفاده شد.
برای مقایسة تفاوت نمرات دو گروه از آزمون آماری منویتنی، برای مقایسة برخی ویژگیهای فردی- اجتماعی نیز از آزمون پارامتری t با نمونههای مستقل و آزمون کای دو و نرمافزار SPSS نسخة 16 استفاده شد. سطح معناداری 05/0p< در نظر گرفته شد.
یافتهها
نتایج مقایسة ابعاد هوش هیجانی در دانشجویان استعداد درخشان و غیر استعداد درخشان نشان داد که فقط در دو بعد استقلال 02/0=p و کنترل تکانش 05/0 p=تفاوت از نظر آماری معنادار بود و دانشجویان استعداد درخشان قدرت کنترل تکانش و استقلال بالاتری نسبت به دانشجویان غیر استعداد درخشان داشتند. علاوهبر آن، متغیرهای انعطافپذیری، خودابرازی، عزتنفس، روابط بین فردی، فشار روانی، حل مسئله و شادمانی نیز در دانشجویان استعداد درخشان کمی بالاتر بود، ولی ازنظر آماری این تفاوتها معنادار نبود (جدول 1).
جدول 1. میانگین ابعاد هوش هیجانی (بار- آن) دانشجویان استعداد درخشان و غیر استعداد درخشان
متغیرها |
میانگین نمرات |
p Value |
|
استعداد درخشان |
غیر استعداد درخشان |
||
حل مسئله |
6/24 |
4/21 |
09/0 |
شادمانی |
3/21 |
91/20 |
64/0 |
استقلال |
1/23 |
8/19 |
02/0 |
تحمل فشار روانی |
9/19 |
18 |
15/0 |
خودشکوفایی |
9/22 |
12/22 |
45/0 |
خودآگاهی |
7/22 |
15/20 |
041/0 |
واقعگرایی |
43/18 |
3/19 |
46/0 |
روابط بین فردی |
76/24 |
56/23 |
29/0 |
خوشبینی |
56/23 |
39/21 |
09/0 |
عزتنفس |
23/23 |
43/21 |
26/0 |
کنترل تکانش |
7/19 |
56/15 |
05/0 |
انعطافپذیری |
56/20 |
78/19 |
44/0 |
مسئولیتپذیری |
7/24 |
84/24 |
92/0 |
همدردی |
8/24 |
97/24 |
88/0 |
خودابرازی |
7/19 |
92/17 |
07/0 |
میانگین هوش هیجانی دانشجویان 49/34±88/322 و دامنه 239-396، میانگین سنی دانشجویان استعداد درخشان و غیر استعداد درخشان مشابه 3/5±5/24 و دامنه 18-35، اکثریت 19 نفر (3/63 درصد) مؤنث، تحصیلات پدر اکثریت 14 نفر (7/46 درصد) دیپلم و عالی و تحصیلات اکثر مادران 20 نفر (6/66 درصد) ابتدایی بود. بین جنس دانشجویان و تحصیلات والدین با هوش هیجانی آنها رابطة آماری معناداری وجود نداشت. دو گروه فقط از نظر معدل با هم اختلاف آماری معناداری داشتند (جدول 2). بیشترین اختلاف نمرة رشتههای مختلف در دانشکدهها 35 بود که از نظر آماری تفاوت معناداری بین رشتهها مشاهده نشد.
جدول 2. ارتباط برخی ویژگیهای فردی و اجتماعی و هوش هیجانی دانشجویان استعداد درخشان و غیر استعداد درخشان
متغیرها |
استعداد درخشان |
غیر استعداد درخشان |
p |
سن |
1/5±36/26 |
6/6±3/25 |
29/0 |
جنس مذکر مؤنث |
7/36% 3/63% |
%40 %60 |
24/0 |
تحصیلات پدر ابتدایی متوسطه دیپلم و بالا |
12% 3/41% 7/46% |
3/13% 1/40% 6/46% |
19/0 |
تحصیلات مادر ابتدایی متوسطه دیپلم و بالا |
3/43% 3/53% 3/3% |
6/66% 30% 3/3% |
13/0 |
معدل |
8/58±2/16 |
85/0±2/17 |
001/0 |
هوش هیجانی |
48/10±36/334 |
94/734±407/311 |
072/0 |
بحث
مقایسة ابعاد هوش هیجانی در دانشجویان استعداد درخشان و غیر استعداد درخشان در دو بعد استقلال و کنترل تکانش از نظر آماری با هم اختلاف معناداری نشان داد؛ بدین معنا که دانشجویان استعداد درخشان قدرت کنترل تکانش و استقلال بالاتری نسبت به دانشجویان غیر استعداد درخشان داشتند. علاوهبر آن، متغیرهای انعطافپذیری، خودابرازی، عزتنفس، روابط بین فردی، فشار روانی، حل مسئله و شادمانی نیز در دانشجویان استعداد درخشان کمی بالاتر بود، ولی ازنظر آماری این تفاوتها معنادار نبود.
صفرنژاد و همکاران نشان دادند که دانشجویان استعداد درخشان و غیر استعداد درخشان فقط در بعد خودشکوفایی با هم متفاوتاند و در سایر حیطهها با هم اختلاف معناداری ندارند [15]. ناهمسویی این مطالعه با یافتة مطالعة حاضر ممکن است به نوع دانشگاه مرتبط باشد. احتمال دارد بهدلیل دریافت توجه زیادتر اطرافیان در دانشگاه اردبیل به گروه استعداد درخشان، این دانشجویان فرصت کافی برای رشد هیجانی در ابعاد ذکرشدة بالا را داشتهاند. در تأیید تأثیر فرصت بر رشد هوش هیجانی یافتههای مهدیزاده و همکاران نشان داد، متغیرهای کنترل تکانش، انعطافپذیری و تحمل فشار روانی در دانشجویان پسر نسبت به دختر بالاتر بوده است. چون فرصت و شانس بیشتری برای رشد هیجانی داشتهاند [2]. مطالعة دیگری نیز نشان داد که دانشجویانی که مورد توجه بودهاند ارتباط بهتر و رشد هیجانی بیشتری داشتهاند [18].
یافتههای مطالعات جلیلوند، سوقنسی و امیری تفاوت در ابعاد مختلف شخصیتی، مطالعة چینیپرداز و همکاران ارتباط هوش هیجانی و موفقیت تحصیلی، و فرخ اسلاملو تأثیر هوش هیجانی در یادگیری زبان تخصصی را در بین دانشجویان استعداد درخشان و دانشجویان عادی گزارش کردهاند [23-19]. البته نتایج مطالعة کار با یافتههای مطالعة حاضر ناهمسو بود. وی نشان داد، هوش هیجانی دانشجویان استعداد درخشان با نرم عادی جامعه تفاوت چندانی ندارد [24]. این اختلاف را میتوان به مقایسة دانشجویان با جامعه بزرگتر نسبت داد که در جامعه بهعلت گوناگونی افراد شاید این تفاوت در هوش هیجانی مشهود نباشد.
در رابطه با تأثیر عوامل فردی- اجتماعی بر هوش هیجانی دانشجویان، نتایج این مطالعه نشان داد که دانشجویان استعداد درخشان و غیر استعداد درخشان از نظر آثار مشخصات فردی و اجتماعی بر هوش هیجانی با هم در هیچ مورد جز معدل و رشتة تحصیلی تفاوت معناداری نداشتند. این یافتهها با نتایج مطالعات بشارت و یوسفی، و ظهیرالدین و همکاران در مورد معنادار نبودن ارتباط سن و جنس دانشجویان، و تحصیلات پدر و مادر با هوش هیجانی همسوست [11، 25 و 26]. اما، در مطالعة یوسفی برتری نمرة هوش هیجانی در جنس مؤنث نشان داده شد [27]. صفرنژاد و همکاران نیز بین تحصیلات پدر و هوش هیجانی دانشجویان استعداد درخشان و غیر استعداد درخشان تفاوت آماری معناداری مشاهده کردند [15]. این یافته نیز با یافتة مطالعة حاضر ناهمسوست. احتمال دارد این تفاوت از تفاوت ویژگی افراد مورد مطالعه در دانشگاههای فوق ناشی شود. در هر حال، برای پیبردن به این تناقضها انجام پژوهشهای بیشتری در آینده و شناسایی عوامل زیستی و اجتماعی و فرهنگی در حجم نمونة بزرگتر ضروری است.
نتیجهگیری
مقایسة ابعاد هوش هیجانی در دو بعد استقلال و کنترل تکانش در دانشجویان استعداد درخشان و غیر استعداد درخشان تفاوت آماری معناداری داشت. دانشجویان استعداد درخشان قدرت کنترل تکانش و استقلال بالاتری نسبت به دانشجویان غیر استعداد درخشان داشتند. احتمال دارد این مسئله از بذل توجه اطرافیان و داشتن فرصت رشد هیجانی ناشی شده باشد. در این مورد به مسئولان دانشگاهها پیشنهاد میشود که فرصتهای رشد را برای تمامی دانشجویان فراهم کنند و در برنامهریزیهای آموزشی علاوهبر هوش شناختی، به هوش هیجانی آنان نیز توجه کنند، چرا که هوش هیجانی بر ارتقای توانمندهای دانشجویان در حیطههای مختلف بر سلامت روان آنها تأثیر بهسزایی دارد [28 و 29].
محدودیتها
از محدودیتهای این مطالعه میتوان به حجم نمونة کم اشاره کرد، زیرا دانشجویان استعداد درخشان در دانشگاه اردبیل هنگام مطالعه فقط 35 نفر بودند که پنج نفر از شرکت در مطالعه منصرف شدند؛ لذا، فقط 30 نفر برای گروه آزمون انتخاب شد. از آنجا که پژوهشگران هر دانشجو را از نظر نحوة برقراری ارتباط در یک نوبت کارآموزی تحت مشاهده قرارمیدادند، گروه کنترل هم برابر گروه مورد در نظر گرفته شد. از دیگر عوامل محدودیت این مطالعه کاملنشدن بعضی فرمها بود. به این سبب نیز برخی فرمها حذف شد. عدم دسترسی آسان به فرمهای هوش هیجانی معتبر با روایی و پایایی تأییدشده در داخل کشور و ناآشنا بودن مجموعة علوم پزشکی کشور با مفاهیم مربوط به هوش هیجانی از دیگر محدودیتهای مطالعة حاضر بود.
تشکر و قدردانی
پژوهشگران مطالعة حاضر از مرکز مطالعات و توسعة آموزش پزشکی اردبیل، دانشجویان مشارکتکننده و ناظران تشکر و تقدیر میکنند.