نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی‌ارشد مهندسی منابع طبیعی و محیط زیست، گرایش آلودگی‌های محیط‌زیستی، دانشگاه بیرجند، ایران
2 دانشیار، گروه محیط‌زیست، دانشگاه بیرجند، ایران
چکیده
اهداف: زباله‌های بیمارستان محتوی عوامل میکروبی و ترکیبات شیمیایی و سمی و خطرناک برای سلامت بیماران، پرسنل و مراجعان است. با توجه به وجود مواد خطرناک و عفونی در زباله‌های بیمارستانی، مدیریت مناسب آن الزامی است. هدف از انجام این مطالعه بررسی وضعیت جمع‌آوری و دفع زباله‌های بیمارستانی مراکز آموزشی- درمانی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار در سال 1395 بود.
مواد و روش ها: در این تحقیق بررسی پسماندهای پزشکی مراکز آموزشی- درمانی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار در سال 1395 انجام شد. داده‌های خام کمّی اولیه از سازمان مدیریت پسماند شهرداری سبزوار دریافت شد. با استفاده از دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی، بررسی پسماندهای تولیدی صورت‌گرفت. براساس بازدید روزانه و تکمیل پرسشنامه، وضع مواد دفع‌شده از نظر نوع و نحوة جمع‌آوری، نگهداری و دفع، و میزان تفکیک پسماندهای تولیدی در سه مرکز آموزشی- درمانی سبزوار مطالعه شد. روایی پرسشنامه را اساتید دانشگاه تأیید کردند. پایایی آن نیز بر اساس ضریب آلفای کرونباخ (80 درصد) تأیید شد. نتایج به‌دست‌آمده با نرم‌افزارهای SPSS و EXCEL تجزیه‌وتحلیل شد.
نتایج: مجموع زباله‌های روزانه در بیمارستان‌های مورد بررسی، 5/869 کیلوگرم بود. به‌طور متوسط، برای هر تخت اشغال‌شده 20/2 کیلوگرم زباله تولید شده است. زباله‌های تولیدی عبارت است از زبالة معمولی (22 درصد)، زبالة عفونی (5/47 درصد)، زبالة شیمیایی (6/0 درصد)، زبالة پاتولوژیکی (5/24 درصد)، زبالة نوک تیز و برنده (5 درصد)، زبالة دارویی (2/0درصد) و زبالة تحت فشار (2/0 درصد).
نتیجه گیری: نتایج این مطالعه نشان داد که وضعیت جمع‌آوری و دفع زباله‌های بیمارستانی در شهر سبزوار مطابق با بخشنامة وزارت بهداشت در رابطه با زباله‌های بیمارستانی، نظارت بر مدیریت زباله صورت گرفته و وضعیت جمع‌آوری و دفع زباله‌های بیمارستانی در حد مطلوب است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Survey configuration of collection and disposal of medical wastes in hospitals of Sabzavar, in 2016
نویسندگان [English]
- Mohammad Nourmohammadi 1
- Mohammad Reza Rezaee 2
- Mohammad Hossein Sayyadi Anari 2
1 M.Sc. Student in Natural Resources and Environment, Birjand University, Birjand, Iran
2 Assistant Professor, Department of Environment, Natural Resources and Environment, Birjand University, Birjand, Iran
چکیده [English]
Background and purpose: Hospital waste contains microbial agents and chemical and toxic compounds that are hazardous to the health of patients, hospital personnel, and people visiting hospitals. Considering the presence of hazardous and infectious materials in hospital waste, it is essential that it be managed suitably. This research intended to study hospital waste collection and disposal at teaching treatment centers of Sabzevar University of Medical Sciences in 2016.
Materials and methods: The present literature review on medical waste at Treatment-Teaching Centers of Sabzevar University of Medical Sciences was conducted in 2016. The initial raw quantitative data was received from the Waste Management Organization of Sabzevar Municipality. The guide issued by the World Health Organization was used to study the produced waste. Based on daily visits and completed questionnaires, the situation regarding disposed material with respect to type, collection method, storage, disposal and the degree of waste segregation at the three treatment-teaching centers were investigated. The validity of the questionnaire was confirmed by University Professors and its reliability by Cronbach’s alpha (that was 80%). Results were analyzed by using software (SPSS and Excel).
Results: The studied centers produced 869.5 kg of waste per day or 2.20 kg per occupied bed on average. Ordinary, infectious, chemical, pathological, sharp or pointed, pharmaceutical, and pressurized waste constituted 22%, 47.5%, 0.6%, 24.5%, 5%, 0.2%, and 0.2% of the total.
Conclusions: Results showed that hospital waste in Sabzevar was collected and disposed according to the circular of the Ministry of Health regarding hospital waste, waste management was supervised, and hospital waste collection and disposal was of desirable quality.
کلیدواژه‌ها [English]
- disposal
- infectious waste
- sabzevar
- transportation
- waste collection
مقدمه
یکی از انواع مهم مواد زائد جامد، زباله‌های تولیدی در مراکز پزشکی و بهداشتی- درمانی نظیـر بیمارسـتان‌هـا، درمانگاه‌ها، آزمایشگاه‌های تشخیص طبی، و مطب‌های پزشکان و دندانپزشکان است. در بین این دسته از مراکز تولیدی زباله، بیمارستان‌ها از نظر کمیت و کیفیت زبالـه اهمیـت بیشـتری دارد [1].
افزایش بیماران و مراجعة بیشتر و عملیات سرویس‌دهی مربوط به این افراد موجب افزایش پسماند در بیمارستان‌ها می‌شود. بیمارستان‌ها و مراکز درمانی مهم‌ترین مراکز تولید زباله‌های بیمارستانی است [2]. به‌همین دلیل، این پسماندها به هیچ‌وجه نباید با پسماندهای شهری مخلوط شود، زیرا پراکنده‌شدن انواع مواد شیمیایی و بیولوژیکی حاوی عوامل بیماری‌زا و خطرناک باعث ایجاد مخاطرات بهداشتی و محیط‌زیستی خاص می‌شود [3]. کیفیت و کمیت زباله‌های بیمارستانی روزبه‌روز دردسرساز می‌شود و از نظر ترکیبات به سمت مواد سمی خطرناک‌تر پیش‌می‌رود [4].
رعایت‌نکردن استانداردهای لازم در مدیریت و دفع زباله‌های بیمارستانی نه‌تنها خلاف سیاست‌های کارگزاران بهداشتی است، بلکه کاهش سطح سلامت جامعه و افزایش بار مسئولیت در دستگاه بهداشتی کشور را به‌دنبال دارد [5]. زائدات بیمارستانی به‌طور کلی به دو گروه خطرناک و عفونی و زائدات عمومی یا شبه‌خانگی طبقه‌بندی می‌شود [6]. سازمان بهداشت جهانی (WHO) پسماندهای بیمارستانی را در گروه‌های هشت‌گانه مشتمل بر پسماندهای معمولی، پاتولوژیکی، رادیواکتیو، شیمیایی، عفونی، وسایل نوک‌تیز و برنده، دارویی و ظروف تحت فشار محتوی گاز آئروسل تعریف و تقسیم‌بندی کرده است [7].
بر اساس دستورالعمل ضوابط و روش‌های مدیریت اجرایی پسماندهای پزشکی و پسماندهای وابسته مصوب 8/2/1387، پسماند بیمارستانی در چهار دستة اصلی پسماند عفونی، تیز و برنده، شیمیایی و دارویی، و عادی تقسیم‌بندی شده است [8].
شایان ذکر است با وجود قوانین و مقرارت در کشورهای پیشرفته دربارة مؤسسات و حتی مطب‌های خصوصی، متأسفانه در ایران، همانند بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه، هنوز اطلاعات دقیق و کاملی دربارة اندازه و دفع زباله‌های تولیدشده در این مراکز وجود ندارد [9]. از مشکلات اساسی در زمینة مدیریت دفع پسماندهای بیمارستانی، عدم شناخت دقیق از مقدار و نوع پسماندهای تولیدی در ایران، همچنین عدم آشنایی کافی با میزان خطرات مرتبط با آن است.
بنابراین، با توجه به اهمیت مطالب فوق، این مطالعه با هدف شناخت وضعیت جداسازی، حمل‌ونقل، جمع‌آوری و دفع زباله‌های بیمارستانی مراکز آموزشی- درمانی شهر سبزوار در سال 1395 صورت گرفته است.
مواد و روش‌ها
این بررسی به‌منظور آگاهی از نحوة مدیریت پسماندهای تولیدی بیمارستان‌ها انجام شده است. بدین منظور پرسشنامة حاوی بررسی جنبه‌های مختلف سامانة جمع‌آوری و دفع زباله‌های بیمارستانی شامل اطلاعات عمومی بیمارستان‌ها، اطلاعات تخصصی مراکز درمانی، پرسش‌های مرتبط با زباله‌های بخش، وضعیت کارکنان مرتبط با مدیریت مواد زائد، میزان زباله‌های تولیدی، وضعیت تفکیک، نوع و درصد زباله‌ها، چگونگی جمع‌آوری زباله‌ها از بخش‌ها، دفع زباله در بیمارستان، مدیریت زباله‌های بیمارستانی، و حمل زباله به خارج بیمارستان تهیه شد. روایی این پرسشنامه را اساتید دانشگاه تأیید کردند. پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ تأیید شد که 8/0 به‌دست آمد. پرسشنامة مورد استفاده در دو بخش اطلاعات عمومی و اطلاعات اختصاصی طراحی شده بود و به‌صورت حضوری در بین جامعة مورد پژوهش در سه مرکز آموزشی- درمانی سبزوار توزیع شد. پرسشنامه‌ها با مراجعة حضوری به بیمارستان، بازدید، مشاهده و بررسی قسمت‌های مختلف بیمارستان، مصاحبه با مسئولان و کارکنان بیمارستان و کارگران مرتبط با پسماند و بررسی مستندات تکمیل گردید.
مصاحبه با مسئولان مدیریت دفع زباله‌ها، کارکنان و کارکنان خدماتی آنان صورت گرفت. از فرایند دفع زباله در این بیمارستان‌ها، جایگاه‌های نگهداری موقت زباله‌ها و محل دستگاه‌های اتوکلاو بازدید صورت گرفت. در این بازدیدها به ظروف زباله و محتویات آنان، ظروف حمل‌ونقل داخلی زباله، نحوة جداسازی، کدبندی، وسایل حفاظت فردی، ایمنی و بهسازی جایگاه موقت زباله و صحت اطلاعات ارائه‌شده در پرسشنامه توجه شد. اطلاعات جمع‌آوری‌شده با استفاده از نرم‌افزار EXCEL و SPSS ارزیابی شد.
نتایج
در تمامی این بیمارستان‌ها حدود 395 تخت فعال وجود دارد. در مرکز آموزشی- درمانی شهیدان مبینی 72 تخت، مرکز آموزشی- درمانی شهید بهشتی (امدادی) 52 تخت و در مرکز آموزشی- پژوهشی و درمانی واسعی 271 تخت فعال وجود دارد (جدول 1).
جدول 1. اطلاعات عمومی بیمارستان‌های مراکز آموزشی و بهداشتی- درمانی مورد نظر در شهر سبزوار
|
ردیف |
نام مرکز آموزشی و درمانی |
تحت پوشش |
تعداد بخش |
تعداد تخت |
شیفت کاری |
تعداد پرسنل |
تعداد کل سطل زباله |
|
|
پرستاری |
خدماتی |
|||||||
|
1 |
واسعی |
دانشگاه علوم پزشکی |
22 |
271 |
166 |
369 |
163 |
385 |
|
2 |
شهید بهشتی (امدادی) |
دانشگاه علوم پزشکی |
6 |
52 |
18 |
78 |
47 |
79 |
|
3 |
شهیدان مبینی |
دانشگاه علوم پزشکی |
7 |
72 |
21 |
120 |
48 |
88 |
|
جمع |
35 |
395 |
205 |
567 |
258 |
561 |
||
نیروهای خدماتی سه بیمارستان در مجموع 258 نفر است. در بررسی بیمارستان‌ها، تعداد کل اتاق‌ها 212 اتاق و تعداد کل سطل‌های زباله 561 سطل بود. زباله‌دان‌ها به مقدار کافی و با شرایط بهداشتی در هر بخش موجود بود. در هر بخش برای انتقال زباله به محل نگهداری موقت، وسیلة جمع‌آوری مناسبی وجود داشت که از نوع ترالی چرخدار یا ظروف چرخدار بود. مجموع زباله‌ها در بیمارستان‌های مورد بررسی 5/869 کیلوگرم بود که برای هر تخت اشغال‌شده 20/2 کیلوگرم زباله تولید می‌شده است (جدول 2).
جدول 2. میزان زبالة تولیدی به‌طور متوسط بر حسب کیلوگرم در روز
|
نا م مرکز |
زبالة معمولی |
زبالة عفونی |
زبالة شیمیایی |
زبالة پاتولوژیکی |
زبالة تحت فشار |
زبالة نوک‌تیز و برنده |
زبالة دارویی |
زبالة رادیو اکتیو |
|
واسعی |
101 |
5/250 |
3 |
109 |
2 |
5/25 |
2 |
0 |
|
شهید بهشتی |
43 |
90 |
2 |
63 |
0 |
15 |
0 |
0 |
|
شهیدان مبینی |
45 |
72 |
0 |
41 |
0 |
5/5 |
0 |
0 |
|
جمع |
189 (22 درصد) |
5/412 (5/47 درصد) |
5 (6/0 درصد) |
213 (5/24 درصد) |
2 (2/0 درصد) |
46 (5 درصد) |
2 (2/0 درصد) |
0 |
در مجموع، در سه بیمارستان مورد مطالعه، زباله‌های تولیدی عبارت بود از زبالة معمولی (22 درصد)، زبالة عفونی(5/47 درصد)، زبالة شیمیایی (6/0 درصد)، زبالة پاتولوژیکی (5/24 درصد)، زبالة نوک‌تیز و برنده (5 درصد)، زبالة دارویی (2/0 درصد) و زبالة تحت فشار(2/0 درصد).
به‌طور کلی، تفکیک مطابق دستورالعمل وزارت بهداشت صورت می‌گیرد و در بخش‌های مختلف زباله‌های خطرناک (عفونی) و معمولی (غیرعفونی) جداسازی می‌شود. در تمامی این مراکز، در هر بخش دو سطل زباله با دو کیسة متمایز رنگی برای نگهداری زباله‌ها استفاده می‌شود: ظروف پلاستیکی و کیسه‌های پلاستیکی زرد رنگ مخصوص زباله‌های عفونی و ظروف پلاستیکی با کیسه‌های پلاستیکی مشکی مخصوص زباله‌های معمولی. برای جمع‌آوری زباله‌های تیز و برنده از جعبه‌های مخصوص مقاوم استفاده می‌شود. طبق پژوهش انجام‌شده، این جعبه‌ها در مخزنی ایمن حمل می‌شود و روی کیسه‌های زباله، قبل از انتقال از بخش به جایگاه موقت برچسب مخصوص حاوی اطلاعات نوع زباله و محل تولید آن نصب می‌گردد. با توجه به سامانة جمع‌آوری زباله در بیمارستان‌های مورد پژوهش، وجود جایگاه موقت زباله در بیمارستان امری اجتناب‌ناپذیر است.
در این بررسی، تمامی بیمارستان‌ها دارای جایگاه موقت زباله جهت نگهداری زباله بود. معمولاً مدت24 ساعت زباله در جایگاه موقت نگهداری می‌شود.
تناوب انتقال زباله از محل نگهداری موقت به محل دستگاه بی‌خطرسازی (اتوکلاو) به میزان زبالة تولیدی مراکز بستگی دارد. طبق این بررسی تنها در مرکز آموزشی- درمانی شهید بهشتی دسترسی به جایگاه نگهداری زباله به‌راحتی ممکن نبود و نیروهای خدماتی این بیمارستان برای انتقال زباله از بخش به جایگاه موقت، از نظر رفت‌وآمد، به‌علت خاکی‌بودن مسیر، با مشکل روبه‌رو بودند.
طبق تحقیق صورت‌گرفته، مرکز آموزشی- درمانی واسعی سبزوار و مرکز آموزشی- درمانی شهید بهشتی سبزوار دستگاه اتوکلاو (دستگاه بی‌خطرسازی زباله) دارند. ظرفیت دستگاه اتوکلاو در مرکز آموزشی- درمانی واسعی 1000 لیتر و در مرکز آموزشی-درمانی شهید بهشتی 500 لیتر است. در حال حاضر مرکز آموزشی- درمانی شهیدان مبینی سبزوار دستگاه اتوکلاو ندارد. برای بی‌خطرسازی، زباله‌ها به بیمارستان حشمتیه انتقال داده می‌شود. البته، این مرکز دستگاه اتوکلاو با ظرفیت 500 لیتر داشته است که به‌علت احداث ساختمان جدید برای این بیمارستان، مکان دستگاه اتوکلا تخریب و ساختمان‌سازی در آن صورت گرفته است.
روند مدیریت زباله‌های بیمارستانی در سطح خوبی است. مسئولیت حمل و دفع زباله‌های معمولی به خارج از بیمارستان در تمامی مراکز آموزشی- درمانی بر عهدة شهرداری است. حمل‌ونقل زباله‌های بیمارستانی در تمامی مراکز آموزشی- درمانی شهر سبزوار هر روز تقریباً ساعت 9 صبح با وانت‌های سرپوشیده و مخصوص حمل زباله‌های بیمارستانی صورت می‌گیرد و به محل دفن بهداشتی منتقل می‌شود.
جدول 3. اطلاعات کلی در مورد جمع‌آوری، نگهداری و دفع زباله‌های بیمارستانی در مراکز درمانی و آموزشی سبزوار
|
بیمارستان |
واسعی |
شهید بهشتی |
شهیدان مبینی |
|
تفکیک پسماند در بخش‌ها |
در هر بخش پسماندها به سه قسمت معمولی، نوک‌تیز و عفونی تقسیم می‌شود. |
در هر بخش پسماندها به سه قسمت معمولی، نوک‌تیز و عفونی تقسیم می‌شود. |
در هر بخش پسماندها به سه قسمت معمولی، نوک‌تیز و عفونی تقسیم می‌شود. |
|
تناوب جمع‌آوری پسماندها در بخش‌ها |
سه مرتبه در روز هم‌زمان با تعویض شیفت‌ها |
سه مرتبه در روز هم‌زمان با تعویض شیفت‌ها |
سه مرتبه در روز هم‌زمان با تعویض شیفت‌ها |
|
ساختمان جایگاه موقت |
از جنس مصالح مقاوم |
از جنس مصالح مقاوم |
قفسة فلزی |
|
امکانات جایگاه موقت |
مجهز به شیر آب، کولر، پنجره و جزآن |
مجهز به شیر آب، کولر، پنجره و جزآن |
ندارد |
|
مدت زمان ماند پسماند در جایگاه موقت |
24 ساعت |
24 ساعت |
24 ساعت |
|
فاصلة جایگاه موقت تا اولین بخش |
کمتر از 100 متر |
کمتر از 100 متر |
کمتر از 100 متر |
|
روش حمل‌ونقل پسماند عفونی و غیرعفونی از جایگاه موقت به محل دفع نهایی |
حمل‌ونقل مکانیزه و بدون ارتباط مستقیم اپراتور با زباله‌ها |
حمل‌ونقل مکانیزه و بدون ارتباط مستقیم اپراتور با زباله‌ها |
حمل‌ونقل مکانیزه و بدون ارتباط مستقیم اپراتور با زباله‌ها |
|
نوع ماشین حمل زباله |
نیسان سرپوشیده |
نیسان سرپوشیده |
نیسان سرپوشیده |
|
دستگاه اتوکلاو |
دارد |
دارد |
ندارد |
|
روش دفع نهایی پسماندها |
دفع از طریق دفن بهداشتی پسماند در ترانشه‌های مخصوص زباله‌های بیمارستانی |
دفع از طریق دفن بهداشتی پسماند در ترانشه‌های مخصوص زباله‌های بیمارستانی |
دفع از طریق دفن بهداشتی پسماند در ترانشه‌های مخصوص زباله‌های بیمارستانی |
بحث و نتیجه‌‌گیری
میزان زباله در بیمارستان‌های آموزشی- درمانی شهر سبزوار20/2 کیلوگرم برای هر تخت فعال در روز به‌دست آمد. نتایج این پژوهش با پژوهش‌های انجام‌شده در سال 1392 در بیمارستان‌های شهر ساری 19/2 کیلوگرم برای هر تخت فعال [10]، در سال 1390 در بیمارستان‌های زنجان 40/2 کیلوگرم [11]، در بیمارستان‌های کاشان با متوسط سرانة کل تولید پسماند به‌ازای هر تخت فعال بیمارستانی 9/2 کیلوگرم [12]، در هشت بیمارستان آموزشی شهر تهران در سال 2009 با نرخ زبالة تولیدی بین 5/2تا 1/3 کیلوگرم به‌ازای هر تخت فعال در روز [13]، و در اردبیل با 4/3 کیلوگرم به‌ازای هر تخت در روز [14] تفاوت کمی نشان می‌دهد، اما با نتایج تحقیق دربارة بیمارستان‌های خصوصی شهر شیراز با میانگین زباله‌های تولیدی 05/8 کیلوگرم به‌ازای هر تخت فعال در روز [9] و با دو بیمارستان بزرگ تهران با 5/4 کیلوگرم برای هرتخت فعال در شبانه‌روز و سه بیمارستان کوچک منتخب تهران با زبالة 78/4 کیلوگرم برای هرتخت فعال در شبانه‌روز در سال 1390 همخوانی ندارد [15].
نتایج مطالعة دیاز و همکاران (2008) بیانگر آن است که مقدار کل پسماندهای تولیدشده در بیمارستان‌های انتخابی در کشورهای درحال‌توسعه در محدودة 16/0 تا 23/3 کیلوگرم به‌ازای هر تخت فعال در روز است [16]. در مطالعه‌ای در کشور کره جانگ و همکاران (2006) 14/0 تا 49/0 کیلوگرم زباله به‌ازای هر تخت در روز را گزارش کرده‌اند [17]. مطالعات در برزیل نشان داده است که میزان زباله 343/2 کیلوگرم در شبانه‌روز برای هرتخت فعال است [18].
سایر تحقیقات نشان داده است که میانگین تولید پسماند پزشکی در کشورهای توسعه‌یافته 1-5 کیلوگرم و در کشورهای درحال‌توسعه 1-2 کیلوگرم است [19] که باعث تحمیل هزینه‌های بیشتر به سیستم بهداشت و درمان کشورهای درحال‌توسعه می‌شود. همین عامل متعاقباً تأثیر منفی در عرضة خدمات بهداشتی- درمانی باکیفیت‌تر خواهد داشت.
قابل‌توجه است که دلایل اصلی این تفاوت‌ها در نرخ زبالة تولیدی روزانه در بیمارستان‌ها ممکن است به‌علت موارد زیر باشد: میزان رفت‌وآمد مراجعان، تنوع بخش‌های بیمارستان (برای مثال، زنان و زایمان، و جراحی)، همچنین تفاوت در شیوه‌های مدیریت مواد زائد در بیمارستان‌ها، تعداد تخت‌های فعال، همچنین اختصاصی یا عمومی‌بودن بیمارستان‌ها و ارتقای سطح دانش مدیریت مرتبط با زباله‌های بیمارستانی با گذشت زمان.
وضعیت جمع‌آوری فرایند زباله‌های بیمارستانی در داخل بیمارستان و در محورهای تفکیک، جمع‌آوری و حمل از بخش‌ها و ذخیره‌سازی موقت خوب ارزیابی شد. ظروف نگهداری زباله در بخش سطل‌های پلاستیکی و کیسه‌های زبالة حاوی آن مقاوم و مناسب بود. در بیمارستان‌های واسعی و شهید بهشتی سبزوار نوع و مشخصات ساختمانی جایگاه‌های موقت زباله به‌صورت اتاقی مسقف وکاشی‌کاری‌شده، محصور و دارای تسهیلات بهداشتی استاندارد است (نظیر شیر آب گرم و دستگاه تهویه)، اما محل ذخیره‌سازی و نگهداری موقت زباله‌های عفونی و غیرعفونی جدا از هم نبود. بیمارستان شهیدان مبینی سبزوار فاقد جایگاه استاندارد برای نگهداری موقت زباله‌های عفونی و غیرعفونی بود. نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش با پژوهش‌های مشابه در خصوص نحوة مدیریت پسماندهای بیمارستانی در شهر زنجان [11] تشابه مناسبی نشان می‌دهد.
در تمام مراکز آموزشی-درمانی برای جمع‌آوری و نگهداری زباله‌های خطرناک از کیسه‌های زباله و دارای جنس مناسب، مقاوم و با رنگ مشخص استفاده می‌شود که با دستورالعمل تفکیک جمع‌آوری، انتقال و دفع زباله‌های بیمارستانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی همخوانی دارد. همچنین، عمل تولید، تفکیک، جداسازی و بسته‌بندی جداگانة پسماندهای معمولی و عفونی و سایر پسماندهای تولیدی در بیمارستان‌ها در بخش‌ها مطلوب بود. عملکرد وضعیت حمل‌ونقل در واحدهای مورد پژوهش مطلوب ارزیابی شد. عمل بی‌خطرسازی پسماندهای عفونی با استفاده از دستگاه اتوکلاو در بیمارستان واسعی با ظرفیت 1000 لیتر و در بیمارستان شهید بهشتی با ظرفیت 500 لیتر انجام می‌گرفت. زمان لازم برای بی‌خطرسازی زباله‌های عفونی 30 تا 45 دقیقه تحت تأثیر بخار آب با دمای بالا قرارمی‌گرفت. همچنین، دمای لازم 121- تا 124 درجة سانتی‌گراد بود.
پژوهشی در شهر ساری نشان داده است مرکزآموزشی- درمانی ابوعلی سینا و مرکز آموزشی- درمانی امام خمینی (ره) نیز زباله‌های عفونی خود را با هیدروکلاو-اتوکلاو (دستگاه امحای زباله) به‌صورت بی‌خطر تبدیل می‌کند. بیمارستان فاطمه زهرا (س) در شهر ساری نیز دستگاه بی‌خطرسازی خریداری کرده است و طی چند ماه آینده در این بیمارستان نصب و قابل استفاده می‌شود. در حال حاضر این مرکز آموزشی- درمانی زباله‌های عفونی خود را به مرکز آموزشی- درمانی زارع منتقل می‌کند و در دستگاه زباله‌سوز این بیمارستان می‌سوزاند [10]. پژوهشی در بیمارستان‌های قم بیانگر این است که از مجموع نه بیمارستان، فقط سه بیمارستان مجهز به دستگاه اتوکلاو است [20]. اما، در بررسی مدیریت پسماند مواد جامد در بیمارستان‌های کوچک و بزرگ منتخب شهر تهران در سال 1390، بی‌خطرسازی زباله‌ها صورت نمی‌گرفته است [21].
وضعیت مدیریت پسماندهای پزشکی در مراحل تفکیک، جمع‌آوری و نگهداری موقت در بیمارستان‌های واسعی و شهید بهشتی خوب ارزیابی شد. مدیریت پسماندها در مراحل حمل‌ونقل و بی‌خطرسازی و دفع نهایی در این دو بیمارستان در وضعیت خوب بود. اما، نگهداری موقت زباله‌ها در بیمارستان شهیدان مبینی ضعیف ارزیابی شد.
در بررسی مدیریت پسماند مواد جامد در بیمارستان‌های کوچک وبزرگ منتخب شهر تهران در سال 1390 وضعیت مدیریت پسماند ضعیف گزارش شده است [21].
در تمام مراکز آموزشی- درمانی برای جمع‌آوری و نگهداری زباله‌های خطرناک از کیسه‌های زباله و دارای جنس مناسب، مقاوم و با رنگ زرد و برای زباله‌های معمولی از پلاستیک با رنگ مشکی استفاده کرده بودند که مطابق با دستورالعمل تفکیک جمع‌آوری، انتقال و دفع زباله‌های بیمارستانی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است.
در پژوهشی در شهر ساری اعلام شد، تمامی مراکز آموزشی و درمانی ساری، در هر بخش برای نگهداری زباله‌ها دو سطل زباله با دو کیسة متمایز رنگی استفاده می‌کنند که ظروف پلاستیکی و کیسه‌های پلاستیکی زرد رنگ مخصوص زباله‌های عفونی و ظروف پلاستیکی آبی رنگ با کیسه‌های پلاستیکی مشکی مخصوص زباله‌های شبه‌خانگی است [10]. تحقیقی دیگر بیان می‌کند که در بیمارستان‌های کاشان زباله‌های عفونی در کیسه‌های زردرنگ و زباله‌های معمولی در کیسه‌های سیاه رنگ جمع‌آوری می‌شده است [12].
وضعیت مدیریت پسماندها در بیمارستان‌های مورد مطالعه در این بررسی نسبتاً مطلوب است که با بیمارستان‌های دولتی آموزشی و خصوصی تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی تهران [13] و مراکز آموزشی- درمانی دانشگاه علوم پزشکی مازندران در شهر ساری [10] همخوانی دارد. اما، در مطالعه‌ای وضعیت مدیریت پسماندهای بیمارستان‌های سیستان و بلوچستان نامطلوب ارزیابی شده است [22].
از جمله علل ضعف در مدیریت صحیح پسماندهای بیمارستانی در ایران عواملی نظیر زیر است: نبود قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های مورد نیاز در مورد جنبه‌های مختلف مدیریت پسماندها در جمع‌آوری و دفع در کشور، عدم تعلیم و آموزش صحیح و مستمر پرسنل مرتبط و در تماس با پسماندهای بیمارستانی، عدم اختصاص بودجة کافی به این امر در سطح استانی و بیمارستانی، نبود کنترل و نظارت کافی بر نحوة جمع‌آوری و دفع پسماندها، کمبود تجهیزات مناسب کافی در مدیریت صحیح پسماندها در سطح بیمارستان‌ها، نداشتن اطلاعات کافی در مورد نوع و میزان زبالة تولیدی در بیمارستان‌ها [22]. این نظریه با پژوهش حاضر وپژوهش صورت گرفته در ساری [12] مغایرت دارد.
تشکر‌و‌قدردانی:
این مقاله بخشی از نتایج پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد محیط‌زیست است. نویسندگان مقاله از حمایت دانشکدة منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه بیرجند و همکاری مدیرعامل و سایر همکاران سازمان مدیریت پسماند و بازیافت و تبدیل مواد شهرداری سبزوار کمال تشکر را دارند.
)