Document Type : Original Article
Authors
- Ramezan-Ali Khamirchi 1
- Zahra Rezaei Ghozal abad 1
- Mohammad-Ali Yaghobi far 1
- Mohammad-Hasan Rakhshani 2
1 Instructor, School of Public Health, Sabzevar University of Medical Sciences, Sabzevar, Iran
2 Assistant Professor, School of Public Health, Sabzevar University of Medical Sciences, Sabzevar, Iran
Abstract
Background and Purpose: The important role of proper sterilization of surgical instruments and accessories of patient safety and infection control in hospitals to hygiene standards is a proven fact. Therefore, evaluating the quality control of sterilization in hospitals in Sabzevar is the aim of this study.
Methods: This investigation cross-sectional was studied in the 2014-2015 on the three hospitals Vasei, Emdad and Mobini. In this study, a questionnaire workplace health center of the Ministry of Health and Medical Education was used by using a check list of the sterilization units were survey and compared in four dimensions: personnel, physical condition, devices and equipment, and packs features reviews. Then the results were analyzed using SPSS 11.
Result: The results showed that the sterilization unit in Sabzevar hospitals, as then staff is the highest with 96.66% and then sterilization equipment with a 76.66% had the lowest quality.
Conclusion: Sterilization and infertile can reduce hospital infection rate, increase efficiency indicators, and avoid imposing additional financial burden. Therefore, considering the health centers to provide management, credit systems and equipment, increased physical space, and workshops for staff seem necessary for sterilization units.
Keywords
Main Subjects
مقدمه
امروزه، کاربرد و مصرف مواد ضدعفونی بهمراتب بیشتر شده و تاکنون پیشرفتهای بسیاری در امر گندزدایی و استریلسازی انجام شده و اکنون بهجرأت میتوانیم بیان کنیم که بخش بسیار مهمی از پیشرفت پزشکی، بهخصوص در زمینة جراحی، مدیون کاربرد روشهای مؤثر و دقیق ضدعفونی و گندزدایی است. اگر استفاده از روشهای استریلسازی نبود، اغلب موارد جراحی به عفونت و بسیاری از آنها به مرگ میانجامید [1]. اگر لوزام پزشکی بهطریق صحیح جمعآوری، گندزدایی یا استریل نشود، باعث انتقال عفونت به بیماران و پرسنل میشود و انجام هر گونه عمل جراحی در بیمارستان مسیر نخواهد بود.
یکی از مهمترین راههای جلوگیری از انتشار عفونتهای بیمارستانی ضدعفونی و استریلکردن ابزار و لوازم جراحی است [2]. عفونتهای بیمارستانی همواره معضل سیستمهای بهداشتی در کشورهای پیشرفته و فقیر مطرح بوده و تشخیص و درمان بدون عارضه آرزوی همیشگی کادر مراکز پزشکی است. با افزایش میزان عفونتهای بیمارستانی، هزینة روزافزون پیشگیری و درمان این عفونتها، و افزایش مرگ و طول مدت اقامت و بستریشدن بیماران بر اهمیت این موضوع افزوده است، بهطوری که در بررسیای تحت نظارت WHO در 55 کشور دنیا به نمایندگی از چهار ناحیة WHO (اروپا، شرق مدیترانه، آسیای جنوبشرقی و غرب اقیانوس آرام)، نشان داد که بهطور متوسط 7/8 درصد از بیماران بستری در بیمارستان به عفونت بیمارستانی مبتلا شدهاند و در هر زمان بیش از 4/1 میلیون نفر از عوارض عفونت بیمارستانی رنج میبرند [3]. از طرفی، عفونتهای بیمارستانی باعث افزایش هزینههای اقتصادی از طریق افزایش طول مدت بستری میشود [3]. از اینرو، استریلکردن ابزار و لوازم بیمارستانی یکی از مهمترین راههای جلوگیری از انتشار عفونت بیمارستانی است [4]. مرکز استریل مکانی است که تمامی وسایل مورد نیاز بخشها و اتاقهای عمل بیمارستان در آن استریل میشود [4]، شامل فعالیتهای از قبیل دریافت لوزام و تجهیزات، تمیزکردن لوازم، بستهبندی و پککردن، سترونسازی، نگهداری ابزار و تحویل به اتاق [5، 6].
جباری بیرامی [7] در پژوهشی با عنوان «مطالعة تطبیقی عملکرد مراکز استریل بیمارستانهای دولتی شهر تبریز» عمدهترین نقش را در نبود وسایل حملونقل مناسب پکها در بیمارستانها و نبود امکانات و محل لازم برای شستشو و ضدعفونی تخت بیان میکند. زیدی و آنگولا [8] در بررسی 22 بیمارستان مکزیک در سال 1995 مشاهده کردند که 50 تا 94 درصد بیمارستانها از روشهای نامناسب گندزدایی و استریلسازی استفاده میکردند.
بهدلیل تأکیدی که سازمان بهداشت جهانی بر استریلکردن دارد و آمار روزافزون عفونتهای بیمارستانی در کشور و هزینههای سنگینی که از این ناحیه و در اثر بیدقتی در نگهداری و استفاده از ابزار جراحی بر سیستم بهداشتی و درمانی کشور تحمیل میشود و نیز بهدلیل شیوع زیاد هپاتیت ویروسی در کشور و خطرات رو به گسترش بیماری ایدز [7]، در این پژوهش به ارزیابی واحدهای استریلسازی در بیمارستانهای شهر سبزوار پرداختهایم.
مواد و روشها
این پژوهش از نوع توصیفی- مقطعی است که در نیمسال دوم 1393-1394 در بیمارستانهای شهر سبزوار انجام شد. طی بازة زمانی شش ماهه، وضعیت واحدهای استریلسازی در بیمارستانهای شهر بررسی شد. جامعة پژوهش در این مطالعه سه بیمارستان شهر بود، شامل بیمارستان واسعی با 345 تخت، بیمارستان امداد با 110 تخت مصوب و بیمارستان شهیدان مبینی با 101 تخت. ابزار تحقیق چکلیست مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت و درمان بود که به تمامی دانشگاهها ابلاغ شده است[1] [4 و 9].
محقق بعد از کسب مجوزهای لازم با مراجعه به واحد استریلسازی بیمارستانها و مشاهدة وضعیت موجود و پرسش از مسئولان استریلسازی، چکلیستها را تکمیل کرد. با استفاده از این چکلیستها وضعیت استریلسازی در چهار بعد پرسنلی، شرایط فیزیکی، تجهیزات و مشخصات پکها بررسی و مقایسه شد. سپس، دادهها پس از جمعآوری وارد نرمافزار SPSS شد و با روشهای آ ماری تجزیهوتحلیل گردید.
نتایج
بر اساس چکلیست مذکور در خصوص وضعیت پرسنلی واحد استریلسازی بیمارستانها نتایج زیر بهدست آمد. بیمارستان واسعی در نوبت نخست، از تعداد کل سؤالها که 15 سؤال بود نمرة 14 اخذ کرد؛ بهعبارتی، 37/93 درصد سؤالها مطابق با چکلیست و دستورالعمل وزارت بهداشت و درمان بود که در نوبت دوم به 100 درصد رسید. این امر نشاندهندة ارتقای وضعیت پرسنلی بیمارستانی است.
در بیمارستان امداد هم در دو نوبت بازدید، از تعداد کل سؤالها 100 درصد مطابق با چکلیست و دستورالعمل وزارت بهداشت درمان بود.
در بیمارستان شهیدان مبینی هم در هر دو نوبت بازدید، از تعداد کل سؤالها 3/93 درصد مطابق چکلیست و دستورالعمل وزارت بهداشت و درمان بود.
در خصوص وضعیت فیزیکی واحد استریلسازی بیمارستانها نتایج زیر بهدست آمد. بیمارستان واسعی در هر دو نوبت از تعداد کل سؤالها که 21 سؤال بود نمرة 19 اخذ کرد؛ بهعبارتی، 5/90 درصد سؤالها مطابق چکلیست و دستورالعمل مربوط بوده است. در بیمارستان شهیدان مبینی در هر دو نوبت از تعداد کل سؤالها 2/76 درصد و در بیمارستان امداد هم در دو نوبت از تعداد کل سؤالها 66 درصد مطابق چکلیست و دستورالعمل مربوطه بود. درجة حرارت، و رطوبت مرکز استریلسازی در هر سه بیمارستان با دستورالعملهای موجود همخوانی نداشت [4 و 10].
در خصوص دستگاهها و تجهیزات واحد استریلسازی بیمارستانها نتایج زیر بهدست آمد.بیمارستان واسعی در هر دو نوبت از تعداد کل سؤالها که 30 بود نمرة 26 را اخذ کرد؛ بهعبارتی 87 درصد سؤالها مطابق چکلیست و دستورالعمل مربوط بوده است. بیمارستان امداد در هر دو نوبت از تعداد کل سؤالها 80 درصد مطابق با دستورالعمل مربوط و در بیمارستان شهید مبینی در هر دو نوبت از تعداد کل سؤالها 63 درصد مطابق با دستورالعملهای وزارت بهداشت و درمان بوده است. در هر سه بیمارستان عملکرد دستگاهی با نشانگر بیولوژیکی به شکل صحیح پایش میشد.
در خصوص مشخصات پکها در واحد استریلسازی بیمارستانها نتایج زیر بهدست آمد. بیمارستان واسعی و امداد و شهید مبینی در هر دو نوبت از تعداد کل سؤالها که 18سؤال بود نمرة 17 اخذ کردند؛ بهعبارتی، 4/94 درصد سؤالها مطابق چکلیست و دستورالعمل مربوط بوده است.
جدول 1 فراوانی نسبی وضعیت کنترل کیفی واحد استریلسازی بیمارستانهای شهر سبزوار را در چهار بعد پرسنلی، فیزیکی، دستگاهها و پکها نشان میدهد. در هر سه بیمارستان، حمل وسایل استریل به بخشها و واحدها با کانتیرنر مخصوص انجام نمیشد. در هر سه بیمارستان وضعیت درجة حرارت و رطوبت مرکز استریل از حد استاندارد بیشتر بود. مسیر تحویل و دریافت وسایل از اتاق عمل به استریلسازی تنها در بیمارستان واسعی مجزا بود. در مجموع، در واحد استریلسازی بیمارستانهای شهر سبزوار بعد پرسنلی با 66/96 درصد بیشترین و بعد دستگاهها با 66/76 درصد کمترین درصد را به خود اختصاص داد (جدول 1).
جدول 1. فروانی نسبی وضعیت کنترل کیفی واحد استریلسازی بیمارستانهای شهر سبزوار
بیمارستان |
تعداد تخت مصوب |
بعد پرسنلی |
بعد فیزیکی |
دستگاهها |
پکها |
||||
نوبت اول |
نوبت دوم |
نوبت اول |
نوبت دوم |
نوبت اول |
نوبت دوم |
نوبت اول |
نوبت دوم |
||
واسعی |
345 |
3/93 |
100 |
5/90 |
5/90 |
87 |
87 |
4/94 |
4/94 |
امداد |
110 |
100 |
100 |
66 |
66 |
80 |
80 |
4/94 |
4/94 |
مبینی |
101 |
3/93 |
3/93 |
2/76 |
2/76 |
63 |
63 |
4/94 |
4/94 |
|
|
53/95 |
76/97 |
56/77 |
56/77 |
66/76 |
66/76 |
4/94 |
4/94 |
مجموع |
|
63/96 |
56/77 |
66/76 |
4/94 |
همچنین، میتوان مرکز استریلسازی بیمارستان واسعی را با 13/92 درصد میانگین امتیاز کسبشده در چهار بعد پرسنلی، فیزیکی، دستگاهها و پکها در وضعیت بهتری نسبت به دو بیمارستان دیگر اعلام کرد (شکل 1).
[1]. در این مطالعه از چکلیست دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم استفاده شده است.
شکل 1. میانگین درصد امتیاز کسبشده در بیمارستانهای شهر سبزوار
بحث و نتیجهگیری
این تحقیق که با هدف تعیین وضعیت کنترل کیفی واحدهای استریلسازی در بیمارستانهای شهر سبزوار انجام شد نشان داد که در بین چهار بعد پرسنلی، فیزیکی، دستگاهها و پکها وضعیت پرسنلی و بهداشتی فردی کارکنان در بالاترین سطح بوده است. مسلماً رعایت بهداشت فردی یکی از عوامل مهم در جلوگیری از انتقال عفونتهای بیمارستانی است. لذا، باید نقاطی را که تماسها و اتصال انجام میشود نقاط کنترل محسوب کرد و تلاش بیشتری اعمال نمود.
تماس نزدیک کارکنان درمانی با بیماران و تجمع زیاد میکروارگانیسمها در زخمهای ترشحدار، کیسههای کاتترهای ادراری و درناژ زخم باعث میشود که دستهای کارکنان عامل انتقالدهندة میکروارگانیسمها درآید [10]. لذا، باید نقاطی را که تماسها و انتقالها انجام میشود و نقاط کنترل محسوب و تلاش بیشتری کرد. بنابراین، آگاهی از رفتار بهداشتی کارکنان درمانی نخستین قدم در راستای کنترل عفونتهای بیمارستانی است.
صمدیپور و همکاران [10] در پژوهشی با عنوان «رفتار بهداشت دست در بیمارستانهای شهر سبزوار» به این نتیجه رسیدند که رفتار بهداشت دست در کارکنان درمانی حین مراقبت از بیماران در بیمارستان پایین است، بهطوری که رعایت بهداشت دست در چهار گروه مورد مطالعه 6/22 درصد بود.
همچنین، مقدردوست [11] در مطالعهای با عنوان »بررسی نحوة کاربرد اصول و روشهای کنترل عفونت توسط کادر اتاق عمل بیمارستانهای دولتی شهر رشت در سال 1372» به این نتیجه رسید که عملکرد و پرسنل در موارد نظافت و ضدعفونی در سطح خوب بوده است ولی در مورد کنترل کار دستگاه اتوکلاو و پرسنل در حد ضعیف عمل میکردند.
مطالعه حاضر نشان داد که وضعیت پرسنلی و رعایت بهداشت فردی کارکنان در واحد CSR بالا بوده است (63/96 درصد) که با مطالعة مقدردوست [11] همخوانی ندارد. در مطالعة حاضر مسئولان استریلسازی در بیمارستان واسعی و بیمارستان امداد کارشناس پرستاری و در بیمارستان شهید مبینی کاردان اتاق عمل بودند، در حالی که در مطالعة عریلو و همکاران [12] با عنوان «ارزیابی کارکنان اطاق عمل مراکز آموزشی درمانی دانشگاه علوم پزشکی قزوین در زمینة شیوة سترونسازی در سال 1388» این نتیجه حاصل شد که بیشتر مسئولان سترونسازی دارای مدرک تحصیلی بهیاری بودند که البته انتخاب بهیار هم بهعلت تجربة زیاد و شناخت آنها در مورد سترونسازی صحیح تجهیزات و وسایل مرتبط بوده است. از دیگر نتایج این مطالعه این بود که کارکنان CSR در همة بیمارستانها دورة آموزشی کافی برای استریلسازی دیده بودند. در مطالعة عربلو و همکاران [12] 50 درصد کارکنان اطاق عمل مراکز مورد مطالعه دورة آموزشی کافی جهت سترونسازی دیده بوند.
مطالعة جباری بیرامی [7] در سال 1377 در بیمارستانهای دولتی شهر تبریز نشان داد که هیچکدام از کارکنان شاغل در مراکز سترونسازی بیمارستانها آموزش شغلی متناسب یا آموزش ضمن خدمت ندیده بودند و فعالیتهای خود را بهصورت تجربی و طی آموزش از کارکنان قبلی یاد گرفته بوند که با مطالعة حاضر همخوانی ندارد.
با توجه به اهمیت موضوع سترونسازی و کاهش میزان عفونت در بیمارستان، کمک به افزایش شاخصهای کارایی، جلوگیری از تحمیل بار مالی اضافی به اقتصاد بیمارستان و کمک به ارتقای سلامت و توجه ویژة مدیریت مراکز درمانی به برگزاری کارگاه و آموزش ضمن خدمت کارکنان مذکور لازم است [7].
در خصوص فضای فیزیکی واحدهای استریلسازی در بیمارستانها، با توجه به حداقل 1 مترمربع بهازای هر تخت بیمارستانی [6]، مطالعة حاضر نشان داد که تنها فضای فیزیکی مرکز استریلسازی بیمارستان واسعی با تعداد تختهای مصوب بیمارستان متناسب است. فضای فیزیکی واحدهای استریلسازی در بیمارستان امداد و شهید مبینی از استانداردها کمتر است [6]. شاید مهمترین دلیل ضعف موجود در فضای فیزیکی CSR در بیمارستان امداد ساختمان قدیمی آن باشد که امروزه با افزایش جمعیت و متقاضی جراحی و فناوری پیچیده و پیشرفته نیازمند تغییر ساختاری بنیادی است. در مطالعات مشابه به این موضوع اشاره نشده بود.
میزان استفاده از اندیکاتور بیولوژیکی در مطالعة زیدی و آنگولا [8] 14 درصد در مطالعة جباری بیرامی [7] و ناصحی [14] صفر اعلام شده بود. در مطالعة حسینی و همکاران [3] در مورد وضعیت واحدهای سترونسازی مراکز بهداشتی درمانی آجا در شهر تهران، فقط در یک مرکز (3/8 درصد)، آن هم ماهی یک بار از اندیکاتور بیولوژیکی برای کنترل اتوکلاو استفاده میشده است، در حالی که در مطالعة حاضر عملکرد دستگاهها با نشانگر بیولوژیکی به شکل صحیح در کنترل اتوکلاو در همة بیمارستانها پایش میشد و استفاده از اندیکاتورهای بیولوژیکی در داخل دستگاههای استریل کننده هفتهای یکبار انجام میشود که با مطالعات مشابه همخوانی ندارد.
در مطالعة حاضر، از پارچههای سالم و بدون سوراخ و تمیز برای بستهبندی استفاده میشده است. در مطالعة حسینی و همکاران [3] فقط در یک مرکز (3/8 درصد) شانها پارگی و از هم گیسختگی داشت و استحکام و قابلیت نفوذ خوبی نداشت. میتوان مرکز استریلسازی بیمارستان واسعی را با 13/92 درصد میانگین امتیاز کسبشده در وضعیت بهترین نسبت به دو بیمارستان دیگر دانست. بیمارستانهای امداد و شهید مبینی بهترتیب با 1/85 درصد و 72/81 درصد در ردههای بعدی بودند. در مجموع میتوان وضعیت مراکز استریلسازی بیمارستانهای شهر سبزوار را خوب اعلام کرد.
حمیدی آشتیانی [13] در بررسی مراکز آموزش درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال 1377، وضعیت واحد CSR بیمارستانهای مورد مطالعه را ضعیف 4/64 درصد (چهار مورد)، 8/16 درصد بسیار ضعیف (یک مورد)، 8/16 درصد متوسط (یک مورد) ارزیابی کرد که با مطالعة حاضر همخوانی ندارد. همچنین، با مطالعة جباری بیرامی [7] همخوانی ندارد، که در سال 1377 در بیمارستانهای دولتی شهر تبریز انجام شد و عملکرد مراکز استریلسازی را نامناسب گزارش کرد. در مطالعة ناصحی [14] با عنوان بررسی عوامل ایجادکنندة عفونتهای بیمارستانی در بخشهای زایمانی و قسمت استریلسازی مرکزی زایشگاههای شرق تهران در سال 1365، کنترل وسایل استریل در حد ضعیف اعلام شد که با مطالعة حاضر همخوانی ندارد. سایر مطالعات مشابه مربوط به سالهای قبل و قدیمی است که از آوردن آنها خودداری میشود. مطالعات مشابه جدید در این زمینه مشاهده نشد.
تقدیر و تشکر
پژوهشگران مراتب تقدیر و تشکر خود را از مدیریت بیمارستانها، مسئولان و احدهای CSR در بیمارستانها، سرکار خانمها عرباسدی و خوشبخت، همچنین از آقایان پیروزان و غفوری، همچنین معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سبزوار برای حمایتهای مالی طرح تحقیقاتی اعلام میدارند.
[2] Zainal M. The problems of sterilization and disinfection equipment in an emergency situation. Emergency Medicine Conference, 2007. [in Persian]
[3] Hosseini Glory SJ, Hosseini Shokouh SJ, Central Moghaddam N, Hosseini Shokouh SM, Molai AB, Hamed Faghihi SH. Check the status of quality control of sterilization authorization of health centers in Tehran. Islamic Republic of Iran University of Medical Sciences Journal, 2010; 2(Summer). [in Persian]
[4] Mousavi A, Miri H, Akhoondzadeh. Sterilization centers, laundry and waste management Reza Hospital. Khosravi, 2005. [in Persian]
[5] Zoroaster R, Akbarzada. Dream, nursing and sterilization. Publishing Community, 2006; Autumn. [in Persian]
[6] Mosaddeq Rad AM. Textbook, organization and management of hospitals. Specialized Publications, Debuggers, 2004.
[7] Jabari Byramy H. Comparative study of Tabriz public hospitals sterilization centers performance in 1996, Tehran. Congress of Tropical and Infectiouns Diseases, 2001; 25-29 January: 35. [in Persian]
[8] Zaidi M, Angulo M. Sifuentes– osomioj disintion and
sterilization practices in mwxico. Journal of Hospital in Tection, 1995; 31(1): 25-32 .
[9] The instructions of the Ministry of Health, Treatment and Medical Education, 2004.
[10] Samadi P. Colleagues, hand hygiene practice in hospitals. Sabzevar Medical Journal, 2008; 15(1). [in Persian]
[11] Mqdrdvst M. Examine the application of the principles and methods of infection control by the operating room staff at government hospitals in Rasht in 1372. Master's degree in nursing, Nursing and Midwifery Martyr Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, 1993. [in Persian]
[12] Yousefian F, Asadollah Seraj M, Hashemi F, Application A. As Rblv, glory, happiness, Mary, Rezapour, dear, Evaluate awareness of operating room staff in Hospital of Qazvin University of Medical Sciences in the field of sterilization. Journal Perception, 2011; 6(23), Autumn. [in Persian]
[13] Hamidi Ashtiani V. Public hospital safety assessment of Shahid Beheshti University of Medical Sciences. Master Degree Thesis in Health Services, Islamic Azad University, Science and Research Center, Tehran, 1998. [in Persian]
[14] Nasehi M. Determinants of nosocomial infection in the maternity ward and the central sterilization area hospital in East Tehran. Nursing Master's Thesis, University of Iran, Tehran, 1986. [in Persian]