Document Type : Original Article
Authors
- Mahmoud Vakili
- Sajjad Rahimi Pardanjani
- Narges Alipour
- Moslem Taheri
- Najibollah Baeradeh
- Aliasghar Hashemi
Abstract
Background and purpose: Gestational diabetes mellitus(GDM) is a metabolic disorder which is diagnosed for the first time during pregnancy. This disease is the most common metabolic disorder in this period. This study was aimed at determining the associated factors with prevalence of in pregnant women in the Yazd city during a specific period of time.
Materials and Methods: This is an analytical descriptive study which has been done by a cross-sectional design. Participants were pregnant women who had been referring to health care centers of Yazd city between April 2012to October2012. 400 pregnant women were selected by cluster random sampling method. Data were collected by a data collection form based on family files and also were analyzed by using SPSS19 Statistical Software. Chi-square, T- test and logistic regression test were used with significant level of 0.05.
Results: The prevalence of GDM in this study was 12% (48 people).Mean age of the patients (29.79±5.86) was significantly higher than normal subjects (26.11±5.11).Diabetic mothers had more number of pregnancies, shorter height, mean weight and body mass indices (BMI)higher than non-diabetic mothers. Significant relationships were found between age, maternal education level, BMI, birth order, family history of diabetes and history of congenital malformations by GDM. (P <0/05).
Conclusions: Due to the higher prevalence rate of GDM in Yazd comparing with other cities performing a general screening study that includes more pregnant women is highly recommended inthis city.
Keywords
مقاله پژوهشی |
بررسی شیوع دیابت بارداری و علتهای مرتبط با آن درزنان باردارمراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهریزد درسال1391
محمود وکیلی،1سجاد رحیمی پردنجانی2 *، نرگس علیپور3 ، مسلم طاهری4 ، نجیب الله بااراده 5،علی اصغر هاشمی6
1 استادیار گروه پزشکی اجتماعی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی بزد
2 دانشجوی کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی ، دانشکده بهداشت ، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
3 کارشناس بهداشت عمومی،دانشکده ی بهداشت،دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی بزد
5و4 دانشجوی کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی ، دانشکده بهداشت ، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد
6 دانشجوی کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی ، دانشکده بهداشت ، دانشگاه علوم پزشکی شیراز
نشانی نویسنده مسؤول: دانشجوی کارشناسی ارشد اپیدمیولوژی ، دانشکده بهداشت ، دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد ، سجاد رحیمی پردنجانی
E-mail:sajadrahimip@gmail.com
وصول:20/4/93، اصلاح:6/5/93، پذیرش:17/7/93
چکیده
مقدمه و هدف: دیابت بارداری، شایعترین اختلال متابولیک دوران بارداری است. این مطالعه با هدف تعیین شیوع دیابت بارداری و علتهای مرتبط با آن در زنان باردار شهر یزد انجامشد.
مواد و روشها: این مطالعهی توصیفی تحلیلی از نوع مقطعی میباشد که درطی آن از میان زنان بارداری که از فروردین تا مهرسال1391 به مراکز بهداشتی درمانی سطح شهر یزد مراجعهکردهبودند، 400 زن باردار بهصورت نمونهگیری تصادفی خوشهای انتخاب و با مراجعه به پروندههای آنان فرم جمعآوری دادهها تکمیلگردید. دادهها با استفاده از نرمافزار آماری spss نسخه 19 و آزمونهای کای اسکوئر، تی مستقل و رگرسیون لجستیک در سطح معناداری 05/0=α مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتند.
یافتهها:شیوع دیابت بارداری در مطالعهی حاضر 12%(48 نفر از400 نفر) بود. بر اساس آزمون تی میانگین سن مادران بیمار (86/5±79/29) بهطور مشخص بالاتر از مادران سالم (11/5±11/26) بود. مادران دیابتی تعداد حاملگیهای بیشتر، قدی کوتاهتر، میانگین وزن و نمایهی تودهی بدنی بالاترینسبت به مادران غیر دیابتی داشتند(05/0P<). رابطهی آماری معناداری بین ابتلا به دیابت بارداری با سنّ، سطح تحصیلات، قد، وزن، شاخص تودهی بدنی(BMI)، تعداد بارداریهای قبلی مادر، سابقهی خانوادگی دیابت و سابقهی ناهنجاری مادر زادی در نوزادان قبلی در سطح معناداری(05/0P<)بهدستآمد.
نتیجهگیری: باتوجه به شیوع بالای دیابت بارداری در شهر یزد نسبت به سایر مناطق کشور، انجام غربالگری همگانی برای کلیهی زنان باردار نسبت به غربالگری انتخابی برتری داشته و لزوم انجام آن در این شهر ضروری به نظر میرسد.
واژههای کلیدی: دیابت بارداری،علتهای مرتبط، یزد، مراکز بهداشتی درمانی.
مقدمه
دیابت بارداری، عبارتاست از: اختلال تحمل گلوکز که برای اولین بار درطی بارداری ایجاد یا تشخیصدادهمیشود(1-4). این حالت اغلب در نیمهی آخر آبستنی رویمیدهد. بهطوریکه مقاومت به انسولین بهطرز پیشروندهای تا هنگام زایمان افزایش مییابد(1-4). این بیماری، یک مشکل بهداشتی درحال افزایش درسراسر دنیا و یکی از شایعترین عوارض حاملگی است(1, 5). شیوع دیابت حاملگی در جوامع مختلف، بین 1تا 14درصد گزارششدهاست(5, 6).
تشخیص دیابت بارداری در حین دوران بارداری، لازمهی سلامت مادر و جنین است. با وجود اینکه پیشرفت در مراقبتهای طبی و مامایی، پیامد بارداری را بهبودبخشیده، ولی بهطورکلی دیابت بارداری منجر به افزایش احتمال بروز پارهای از عوارض در مادر و جنین در طول بارداری و پس از آن میگردد.
عوارض مادری دیابت شامل زایمان پیش از موعد، عولرض عفونی، هیدروآمنیوس و افزایش فشار خون است. عوارض نوزادی شامل مرگ جنین در داخل رحم، ناهنجاریهای مادرزادی، تاثبر بر رشد جنین، ماکروزومی نوزاد، تاخیر رشد داخل رحمی، ناهنجاریهای متابولیک (هیپوگلیسمی، هیپوکلسیمی، هیپربیلی روبینمی)، کاردیومیوپاتی، سندرم دیسترس تنفسی و مرگ و میر پرینتال بهعلت ناهنجاریها در نوزادان است(6) .بیشتر بیماران دیابت بارداری، بلافاصله پس از زایمان بهحالت نرموگلیسمی بر میگردند. باوجوداین، این بیماران استعداد بیشتری برای ابتلای مجدد به این بیماری در بارداریهای بعدی دارند. همچنین خطر بالاتری را در ابتلا به عدم تحمل گلوکز و درنهایت ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده دارند(7-9). در مطالعاتی که بر روی فرزندان متولدشده از مادران مبتلا به دیابت بارداری انجامگرفته، مشخصگردیده که این فرزندان در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به بیماریهای کلیوی، دیابت نوع 2، فشار خون، مقاومت به انسولین، اضافه وزن و چاقی هستند(10-13).
غربالگری عمومی مادران باردار از سال 1980، در ADA مدّنظرقرارگرفت، ولی با وجود 30 سال تحقیق در این زمینه، هیچ توافقی درمورد روش ایده ال غربالگری دیابت بارداری وجود ندارد (6, 14). چالشهای اصلی عبارتند از اینکه: آیا غربالگری باید به صورت همگانی یا انتخابی صورت گیرد؟ و اینکه برای شناسایی زنان در معرض خطر دیابت بارداری توسط آزمایش 50 گرم گلوکز، چه آستانهای بهتراست انتخاب شود؟(1, 14).
از لحاظ اپیدمیولوژی ، دیابت بارداری بیشتر همراه با دیابت نوع دو دیدهمیشود. بهگونهای که در جوامعی که شیوع بالاتری از دیابت نوع 2 را دارند، این نوع دیابت نیز شایعتر است و همانند دیابت نوع 2، افزایش سنّ و شاخص تودهی بدنی(BMI) در ایجاد دیابت بارداری دخیل بوده و بیشتر در جمعیت غیر سفید پوست دیدهمیشود(1-4, 6). دیابت بارداری نظیر دیابت نوع 2، هم با مقاومت به انسولین و هم با ترشح انسولین معیوب همراهاست (1-4). لذا باتوجه به اهمّیّت بیماری و پیامدهای ناگوار آن در نوزادان و مادران میتلا و همچنین تفاوتهای نژادی و جغرافیایی در شیوع بیماری و شیوع بالای دیابت نوع 2 در شهر یزد و عدم وجود اطلاعات مشابه در این شهر، برآن شدیم تا مطالعهی حاضر را با هدف تعیین شیوع دیابت بارداری و علتهای مرتبط با آن در زنانِ باردار شهر یزد بهمنظور طراحی و اجرای برنامهریزیهای بهداشتی جهت پیشگیری از عوارض مذکور و کاهش مرگ و میر و بیماری انجامدهیم.
مواد و روشها
این مطالعه توصیفی ـ تحلیلی و از نوع مقطعی میباشد. جمعیت مورد هدف مطالعه شامل کلیهی زنان بارداری بود که از فروردین تا مهر سال 1391 به چهار مرکز بهداشتی درمانی در سطح شهر یزد مراجعه کردهبودند.
نمونهگیری بهصورت تصادفی خوشهای بود. بهگونهای که ابتدا ازمیان مناطق مختلف شهر یزد، 4 منطقه بهتصادف انتخابشدند. سپس از هر منطقه، 1 مرکز بهداشتی درمانی بهصورت تصادفی انتخابگردید. بنابراین در پایان از بین کلیهی مراکز بهداشتی درمانی سطح شهر یزد، 4 مرکز از 4 منطقه مختلف شهر یزد به صورت تصادفی انتخابشد. سپس کلیهی زنان بارداری که از فروردین تا مهر سال 1391 به این مراکز بهداشتی درمانی جهت مراقبت و دریافت خدمات بهداشتی درمانی مراجعهکردهبودند، از لحاظ ابتلا به دیابت بارداری و علتهای مرتبط با آن مورد بررسیقرارگرفتند.
معیار ورود به مطالعه شامل سکونت در شهر یزد و مراجعه به یکی از 4مرکز بهداشتی درمانی منتخب در سطح شهر یزد جهت مراقبت و گرفتن خدمات بهداشتی درمانی و معیار خروج از مطالعه شامل ابتلا به دیابت نوع 1و2 و نیز مصرف داروهایی همانند استروئیدها بود که بر متابولیسم گلوکز اثر میگذاشتند. درنهایت از میان کلیهی زنان بارداری که از فروردین تا مهر سال 1391 به مراکز بهداشتی درمانی منتخب مراجعهکردهبودند، پس از تشریح اهداف مطالعه و کسب رضایت آگاهانه از آنها و اعمال معیارهای ورود و خروج، تعداد 400 زن بادار وارد مطالعهشدند و از لحاظ ابتلا به دیابت بارداری و علتهای مرتیط با آن مورد بررسیقرارگرفتند. حجم نمونه با توجه بهحدود اطمینان 95درصد، شیوع حدود 10درصد دیابت بارداری، در نظر گرفتن خطای 5/3درصد و اعمال ضریب نمونهگیری خوشهای تعداد 400نفر برآوردشد. برای هر مادر بارداری که وارد مطالعهمیشد، یک فرم جمعآوری دادهها در زمینهی اطلاعات مورد نیاز و متغیرهای مورد بررسی با مراجعهی پژوهشگر به پروندهی خانوار افراد و درصورت نیاز پرسش از خود زنان باردار تکمیلمیگردید.
بهمنظور جمعآوری دادهها از بک فرم جامع جمعآوری دادهها (data collection form) در زمینهی اطلاعات مورد نیاز و متغییرهای مورد بررسی استفادهشد. فرم مزبور، شامل 4 بخش بود: بخش اول حاوی مشخصات دموگرافیکی مادر و بخش دوم حاوی اطلاعات حاملگیهای قبلی ازجمله: سوابق دیابت بارداری، مردهزایی، سقط خودبهخودی، تولد نوزاد با وزن 4 کیلوگرم و بیشتر، مسمومیّت بارداری، ناهنجاریهای مادرزادی در نوزادان قبلی و خانوادگی دیابت بود. همچنین بخش سوم مربوط به اطلاعاتی در مورد نوزادان ازجمله: رتبهی تولد ، قدّ، وزن و دور سر نوزاد هنگام تولد و بخش چهارم در ارتباط با برخی ویژگیهای مادران باردار ازجمله: قدّ ، وزن و نمایهی تودهی بدنی (BMI) مادر ، ابتلا به عفونت ادراری ، فشارخون سیستول و دیاستول بود.
تشخیص دیابت بارداری براساس آخرین دستورالعمل کشوری غربالگری و تشخیص دیابت بارداری انجامشدهاست. زنان مبتلا به دیابت بارداری ازطریق یک آزمایش GCT با50 گرم گلوکز و اندازهگیری قند خون یک ساعت بعد شناساییمیشدهاند. بهطوریکه مقادیر پایینتر از 130 منفی و عاری از بیماری، اما مقادیر مساوی یا بالاتر از 130 در این برنامه مثبت تلقیشدهاند. در مرحلهی بعد درصورت مثبتشدن GCT تست تحمل گلوکز 3 ساعته (OGTT) برای آنها درخواستمیشد. OGTT پس از 3 روز رژیم بدون محدودیّت کربوهیدراتها و درحالت ناشتا انجام میگردید که ابتدا گلوکز ناشتای خون ثبتشده و سپس 100 گرم گلوکز تجویز میگردید. بعداً در فواصل یک، دو و سه ساعت پس از مصرف محلول گلوکز ، سطوح گلوکز خون اندازهگیریمیشد. درنهایت تشخیص براساس معیارهای کارپنتر بوده است (Bs3h>140,Bs2h≥155,Bs1h>180, FBS>95). به نحوی که اگر در حداقل 2 تست از تستهای سنجش گلوکز نتیجه مثبتمیشد، ابتلای فرد به دیابت بارداری تاییدمیگردید.
پس از جمعآوری اطلاعات، دادهها کدگذاریشده و توسط نرمافزارSPSS نسخه 19 و آزمونهای آماری کای اسکوئر، آزمون تی مستقل، آنالیز واریانس و رگرسیون لجستیک در سطح معناداری 05/0 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافتهها
در این پژوهش، تعداد 400 پروندهی زن باردار که از فروردین تا مهر1391 به 4 مرکز بهداشتی درمانی در سطح شهر یزد مراجعهکردهبودند، از لحاظ ابتلا به دیابت بارداری و علتهای مرتبط با آن مورد بررسی قرارگرفتند که درنهایت از این تعداد، 48 نفر (12%) مبتلا به دیابت بارداری و 352 نفر از آنها (88%) سالم بودند. درمجموع، میانگین سنّی کلیهی زنان باردار، برابر با (34/5±55/26) ودامنهی سنّی از17تا42 سال متغیربود. میانگین قدّ کلیهی مادران (14/6±160)، میانگین وزنشان(81/11±74/64) و میانگین نمایهی توده بدنی (42/4±21/25) بود.
جدول 1:اختلاف میانگین برخی عوامل مرتبط با بیماری دیابت بارداری در دو گروه مادران مبتلا به دیابت باداری و مادران سالم
جدول2: مقایسه عوامل خطرساز بیماری دیابت بارداری در دو گروه زنان مبتلا به GDM و زنان سالم
|
در پژوهش حاضر، عوامل خطر بیماری دیابت بارداری در دو گروه موردبررسیقرارگرفت که نتایج آن در جدول شماره(2) نشان داده شده است. در مجموع، 400 زن بارداری که مورد ارزیابی قرارگرفتند، هیچ موردی از سوابق مردهزایی، تولد نوزاد با وزن 4 کیلو و بالاتر و مسمومیّت بارداری در بارداری فعلی گزارشنشد.
اختلاف معناداری از لحاظ میانگین تعداد بارداریهای قبلی بین دو گروه مادران یافتهشد و میانگین بارداریهای قبلی مادران مبتلا به دیابت بارداری (47/1±52/2) بهطور معناداری از میانگین بارداریهای قبلی مادران سالم (913/0±84/1) بیشتر بود) 001/0>.(p همچنین دامنهی تعداد بارداریهای قبلی در زنان مبتلا به GDM از 1تا8 و در زنان سالم از 1تا5 متغیر بود.
دراین پژوهش، اختلاف معناداری در سطح معناداری 05/0 بین دو گروه مادران مبتلا به GDMو مادران سالم از لحاظ ابتلا به عفونت ادراری در بارداری فعلی، سوابق ابتلا به دیابت بارداری (GDM)، اکلامپسی و سقط خودبهخودی در بارداریهای قبلی پیدانشد، اما درصد بیشتری از زنان مبتلا به GDM در گذشته دچار اکلامپسی، دیابت بارداری و سقط خودبهخودی شدهبودند(جدول 2).
جدول 3: نتایج آنالیز چند متغییره ارتباط بین عوامل خطر با دیابت بارداری
|
اختلاف معناداری در دو گروه مادران مبتلا به GDM و مادران سالم از جهت داشتن سابقهی ابتلا به دیابت در فامیل درجهی یک پیداگردید.(001/0>p ). به گونه ای که 6/41%از مادران مبتلا به GDM سابقهی ابتلا به دیابت را حداقل در یکی از اعضای خانوادهشان گزارشکردهبودند. هیچ یک از مادران سالم گزارشی از ناهنجاری مادرزادی در نوزادان قبلیشان نداشتند، اما یک نفر از مادران مبتلا به GDM اظهارداشت در یکی از نوزادان قبلیش، سابقهی ناهنجاری مادرزادی داشتهاست که بر اساس آزمون کای مربع، این تفاوت ازلحاظ آماری معنادار بود. (007/0=p) .
در این پژوهش بهمنظور برآورد نسبت شانس برای عوامل خطر ساز بیماری دیابت بارداری، آنالیز چند متغیره انجام گرفت که نتایج آن در جدول شماره 3 نشانداده شده است.
بحث
یافتههای پژوهش موجود نشاندادند شیوع دیابت بارداری در افراد مورد پژوهش، 12% معادل 48 نفر می باشد. در پژوهشی که توسط منافی و همکاران در ارومیه انجامگردید، شیوع دیابت بارداری 9/11 درصد بهدستآمد (15)که تقریبا با شیوع بهدستآمده دراین مطالعه برابری میکند. شیوع دیابت بارداری توسط شهبازیان درسال 1391 در شهر اهواز، 4/7 برآوردگردید.(16)
در یک مطالعهی مروری در سال 1387 که بهبررسی شیوع دیابت بارداری در استانهای مختلف کشور پرداختهشده، خوشنیت و همکاران، شیوع دیابت بارداری را در مناطق مختلف ایران، 3/1 تا 9/8 درصد گزارشکردهاند که علت این اختلاف شیوع ، نژاد و قومیّتهای مختلف و عدم وجود دستورالعملهای یکسان جهت غربالگری و تشخیص این بیماری بود.(17)
شیوع دیابت حاملگی در نقاط مختلف جهان، بین 1 تا 14 درصد برآوردشدهاست، اما شیوع آن هر ساله درحال افزایش میباشد(5, 6). درمطالعهی Bose و همکاران در هند، شیوع دیابت بارداری 7% برآورده گردید (18). مطالعهای در ایرلند توسط O’Sullivan در سال 2012 انجامشده که شیوع دیابت بارداری در آن، 12% بهدستآمد(19).Anzaku درسال 2012 شیوع GDM را در نیجریه 1/11درصد بهدست آورده است(20). همچنین طی مطالعهای که در کانادا توسط Donald-Katherine Gravy انجام شد، شیوع دیابت بارداری 8/12 درصد برآورده گردید. (21).
در مجموع به نظر میرسد که پراکندگی دیابت بارداری در جمعیتهای مختلف، بسیار متغیر میباشد که البته بایستی تفاوتهای مربوط یه نژاد، نحوهی زندگی و تغذیهی افراد، نوع جمعآوری اطلاعات، انتخاب غیر تصادفی مادران و عدم پروتکلهای یکسان جهت غربالگری و تشخیص بیماری را نیز در این تنوع شیوع در نظر گرفت.(17).
از نظر اپیدمیولوژی، دیابت بارداری بیشتر همراه با دیابت نوع 2 دیده میشود. بهگونهای که در جوامع با شیوع بالای دیابت نوع 2، این نوع دیابت نیز شایعتر میباشد و مانند دیابت نوع 2، افزایش سنّ و شاخص تودهی بدنی (BMI) در ایجاد دیابت بارداری دخیل بوده و بیشتر در جمعیت غیر سفید پوست دیده میشود(1-4, 6). همچنین شیوع دیابت بارداری، روند افزاینده دارد. همانگونه که مطالعهی کالیفرنیای شمالی نشانداد شیوع دیابت بارداری از 1/5 درصد در سال 1991، به 4/7 درصد درسال 1997 افزایش یافته و این افزایش، مستقل از تغییرات سنّ و نژاد گروه مورد مطالعه بوده است، در واقع این افزایش، مبیّن افزایش شیوع دیابت نوع دو و چاقی در جامعه بوده است (22).
درنهایت به نظر میرسد شیوع به دست آمده در این پژوهش، بالاتر از سایر بررسیهای صورت گرفته در ایران میباشد و این موضوع، بیانگر آن است که زنان این منطقه در خطر بالایی جهت ابتلا به GDM قرار دارند، اما با توجه به اینکه استان یزد، بالاترین میزان شیوع دیابت نوع 2 را در بین تمامی استانهای کشور با شیوع 3/16 درصد داراست (23) و نیز وجود همبستگی بالای بین دیابت بارداری با دیابت نوع 2 و درنظرگرفتن تفاوتهای نژادی و قومیّتی، سبک زندگی و تغذیهی افراد و عدم وجود پروتکل یکسان جهت غربالگری و تشخیص بیماری، این اختلافات قابل توجیه می باشند.
در این مطالعه، همانند بسیاری از مطالعات دیگر سنّ، تعداد بارداریهای قبلی، قدّ، وزن و شاخص تودهی بدنی مادر، سوابق خانوادگی دیابت و ناهنجاری مادرزادی در نوزادان قبلی بهعنوان ریسک فاکتورهای مرتبط با دیابت حاملگی شناساییشدند.
نتایج مطالعهی حاضر نشانمیدهد بین سنّ و دیابت بارداری، رابطهی معناداری وجود دارد. بهطوریکه میانگین سنّ بیماران بهطور مشخصی، بالاتر از افراد سالم بود و دیابت بارداری بیشتر در محدوده سنّی 30 و بالاتر دیده شده است. درنتیجه، آنالیز چند متغیره پس از قراردادن گروه سنّی زنان 25 سال و پایینتر از 25 سال بهعنوان گروه مرجع، مقدار نسبت شانس برای گروه سنّی 35-26 سال برابر با 543/4 با فاصلهی اطمینان 95% (603/1-875/12) و مقدار004/0p= بهدستآمد که نشاندهندهی ریسک بالای ابتلا به دیابت بارداری در این گروه سنّی میباشد. در مطالعات مختلفی، ارتیاط بین سنّ مادر و تعداد حاملگی با شیوع دیابت بارداری نشان داده شده است. از جمله این مطالعات، میتوان به مطالعهی زرگر و همکارانش در کشمیر اشارهکرد که نشاندادند شیوع دیابت بارداری با افزایش سنّ و افزایش تعداد حاملگیها بالاترمیرود(24). در مطالعهی کشاورز و همکاران در دانشگاه شاهرود، ارتباط معناداری بین سنّ بالای 30 سال در زمان بارداری و احتمال ابتلا به دیابت بارداری وجودداشت(25). در تحقیق کمالی و همکاران در زنجان، شیوع دیابت بارداری در زنان، بالاتر از 30 سال، بهطور معناداری افزایش یافتهبود(26).
منافی و همکاران در ارومیه، شیوع دیابت بارداری در زنان با سنّ کمتر از 25 سال را 89/2 درصد و زنان 25 ساله و بالاتر از آن را 6/26 درصد تخمینزدند(15). مطالعهی شهبازیان و همکاران در اهواز نشانداد که افراد مبتلا به GDM، بهطور معناداری مُسنّتر هستند و تعداد حاملگیهای بیشتری دارند .(16)
دراین مطالعه، رابطهی معناداری بین تعداد بارداریهای قبلی و ابتلا به GDM بهدستآمد. بهگونهای که میانگین و دامنهی بارداریهای قبلی مادارن مبتلا به دیابت بارداری، بالاتر از شاخصهای مربوط در مادران سالم بود و این یافته، گویای این مطلب است که با افزایش سنّ و بالارفتن تعداد بارداریهای مادر، خطر ابتلا به بیماری دیابت بارداری در زنان باردار افزایش پیدا خواهد کرد. نتیجهی بدستآمده با نتایج سایر مطالعات از جمله شهبازیان و همکاران (24)، زرگر و همکاران(23)، حدائق و همکاران(27) و طباطبایی و همکاران (28) همخوانیداشته و تعداد بارداریهای بالا، همواره بهعنوان یک ریسک فاکتور ابتلا به GDM مورد تاکید بوده است.
در پژوهش حاضر، میانگین وزن زنان مبتلا به GDM در زمان شروع بارداری، بهطور معناداری بالاتر از میانگین وزن زنان سالم بهدستآمد. همچنین میانگین قد زنان بیمار، بهطور معناداری پایینتر از میانگین قدّ زنان سالم بود که متعاقب آن نیز، میانگین شاخص تودهی بدنی بهطور معناداری در زنان مبتلا به GDM بالاتر از زنان سالم بهدستآمد. این یافته، با یافتههای سایر مطالعات از جمله کاشی و همکاران (29) درسال2007، آتش زاده و همکاران (30) در سال2006، طباطبایی و همکاران(28) در سال 2007، O’Sullivan و همکاران(19) در زنان ایرلند در سال 2012 مطابقت دارد. همچنین طی مطالعهی Hirst و همکاران در زنان ویتنامی که در سال 2012 بهصورت کوهورت آیندهنگر انجامشده، افزایش شاخص تودهی بدنی با افزایش خطر ابتلا به دیابت بارداری همراه بوده وBMI بالا، همواره بهعنوان یکی از عمدهترین ریسک فاکتورهای ابتلا به GDMمعرفیشدهاست(31). بدین ترتیب، اهمّیّت سبک زندگی متعادل، تغذیهی مطلوب و تحرک و ورزش در سلامت و عدم ابتلا به بیماریها بیشتر مشخص میگردد.
دراین مطالعه، ارتیاط معناداری بین ابتلا به دیابت بارداری با داشتن سابقهی خانوادگی دیابت بهدستآمد)001/0>(p و دارا بودن سابقهی دیابت در افراد درجهی اول خانواده، بهعنوان یکی از ریسک فاکتورهای ابتلا به GDM شناسایی و گزارششد. بهگونهای که در نتایج آنالیز چند متغیره، ریسک ابتلا به دیابت بارداری در زنانی که سابقهی دیابت در فامیل درجهی یک را گزارش کردهبودند، 3 برابر آنهایی بود که چنین سابقهای را نداشتند و این نتیجه با نتایج سایر مطالعات صورتگرفته در ایران(30)و (25) و مطالعات انجامشده در آرژانتین(32)، ژاپن(14) و بنگلادش(33) همخوانیداشت. اما در پژوهشهای انجام شده در نیجریه(20)، سریلانکا(34) و مطالعهی کاشی در ساری(29) چنین رابطهای مشاهدهنگردید.
رابطهی معناداری بین ناهنجاریهای مادرزادی در نوزادان قبلی با ابتلا به GDM مشاهدهشد، اما این رابطه در مطالعات شهبازیان و همکاران(16)، کشاورز و همکاران(25) وحدائق و همکاران(27) مشاهدهنشد.
در این مطالعه، فشار خون سیستول ودیاستول زنان باردار و داشتن سابقهی اکلامپسی در بارداریهای قبلیشان، رابطهی معناداری با دیابت دوران بارداری نداشت.گرچه عدم ارتباط فشار خون حاملگی و سابقهی پره اکلامپسی با دیابت بارداری در این مطالعه با مطالعهی انجامشده توسط آتش زاده(30) ، کاشی(29)، کشاورز(25) و Siribaddana (34) مشابهاست، ولی این مسأله بر خلاف یافتههای سایر مطالعات(1)،(35, 36) می باشد.
برخی دادههای بهداشتی مادران باردار از فرمهای جمعآوری اطلاعات که توسط ماماهای مراکز بهداشتی درمانی تکمیلشده، استخراجشده که از نقاط ضعف این مطالعه می باشد. ازطرفی بهعلت عدم بررسی زنان روستایی در این پژوهش، نتایج مطالعه، قابل تعممیم به جامعهی روستایی نیست.
مطالعهی حاضر نشانداد شیوع بهدستآمده در شهر یزد، بالاتر از سایر نقاط مختلف ایران است که خود می تواند مؤیّد شیوع بالای دیابت نوع دو در این استان باشد. بنابراین، انجام غربالگری همگانی برای کلیهی زنان باردار، نسبت به غربالگری انتخابی برتریداشته و لزوم انجام آن در این شهر، ضروری بهنظرمیرسد. همچنین در این مطالعه، نشاندادهشد که زنان مبتلا به دیابت بارداری، بهطور معناداری مُسنّتر، تعداد حاملگیهای بیشتر، قدّی کوتاهتر، وزن و نمایهی تودهی بدنی بالاتری نسبت به مادران سالم داشتهاند. بنابراین با توجه به نقش ثابتشدهی سنّ ، نمایهی تودهی بدنی و تعداد حاملگیهای بالا در بروز GDM، میتوان با آموزش همگانی زوجین برای بارداری در سنین کمتر از30 سال، توجه ویژه به بارداریهای شکم سوم به بعد و متعادلکردن سبک زندگی مادران بهمنظور برخورداری از وزن متناسب و فعالیت بدنی مطلوب، گامهای اساسی در جهت جلوگیری از بروز و کاهش شیوع این بیماری برداشت.
پیشنهاد
با توجه به آمارهای متفاوتی که از نقاط مختلف ایران و جهان ارائه شده، نیاز به مطالعات جامع تر با حجم نمونهی بالاتر از قبیل مطالعات کوهورت آیندهنگر در این زمینه می باشد.
References
- Xiong X, Saunders LD, Wang FL, Demianczuk NN. Gestational diabetes mellitus: prevalence, risk factors, maternal and infant outcomes. Int J Gynaecol Obstet. 2001;75(3):221-8.
- Catalano PM, Tyzbir ED, Wolfe RR, Calles J, Roman NM, Amini SB, Sims EA. Carbohydrate metabolism during pregnancy in control subjects and women with gestational diabetes. Am J Physiol. 1993;264(1 Pt 1):E60-7.
- Ryan EA, O'Sullivan MJ, Skyler JS. Insulin action during pregnancy. Studies with the euglycemic clamp technique. Diabetes. 1985;34(4):380-9.
- Kühl C. Insulin secretion and insulin resistance in pregnancy and GDM: implications for diagnosis and management. Diabetes. 1991;40(Suppl2):18-24.
- Sweeney AT, Brown FM. Gestational diabetes mellitus. Clin Lab Med. 2001;21(1):173-92.
- King H. Epidemiology of glucose intolerance and gestational diabetes in women of childbearing age. Diabetes Care. 1998;21 (Suppl 2):B9-13.
- Resnick HE, Foster GL, Bardsley J, Ratner RE. Achievement of American Diabetes Association Clinical Practice Recommendations Among US Adults With Diabetes, 1999–2002 The National Health and Nutrition Examination Survey. Diabetes care. 2006;29(3):531-7.
- Weaver SP. Newresearch gestational diabetes indicates risk later in life. Fam Med. 2004;36(3):159-60.
- Buchanan TA, Metzger BE, Freinkel N, Bergman RN. Insulin sensitivity and B-cell responsiveness to glucose during late pregnancy in lean and moderately obese women with normal glucose tolerance or mild gestational diabetes. Am J Obstet Gynecol. 1990;162(4):1008-14.
- Deierlein AL, Siega-Riz AM, Chantala K, Herring AH. The association between maternal glucose concentration and childBMI at age 3 years. Diabetes Care. 2011;34(2):480-4.
- Garcia-Vargas L, Addison SS, Nistala R, Kurukulasuriya D, Sowers JR. Gestational Diabetes and the Offspring: Implications in the Development of the Cardiorenal Metabolic Syndrome in Offspring. Cardiorenal Med. 2012;2(2):134-42.
- Kim SY, England JL, Sharma JA, Njoroge T. Gestational diabetes mellitus and risk of childhood overweight and obesity in offspring: a systematic review. Exp Diabetes Res. 2011;2011:541308.
- Ehrlich SF, Rosas LG, Ferrara A, King JC, Abrams B, Harley KG, Hedderson MM, Eskenazi B. Pregnancy glucose levels in women without diabetes or gestational diabetes and childhood cardiometabolic risk at 7 years of age. J Pediatr. 2012;161(6):1016-21.
- Maegawa Y, Sugiyama T, Kusaka H, Mitao M, Toyoda N. Screening tests for gestational diabetes in Japan in the 1st and 2nd trimester of pregnancy. Diabetes Res Clin Practi. 2003;62(1):47-53.
- Manafi M, Ansari Mohammad H, Rabieipour S, Hazhir M. Gestaion diabetes mellitus incidence in the pregnant women referred to Uremia medical centers. The Journal Of Uremia University Of Medical Scinces. 2008;19(2):158-62.[persian]
- Shahbazian HB, Shahbazian N, Yarahmadi M, Saiedi S. Prevalence of gestational diabetes mellitus in pregnant women referring to gynecology and obstetrics clinics. Jundishapur Scientific Medical Journal. 2012;11(2):113-21. [persian]
- Khoshnniat Nikoo M, Ahranjani S. A review on the prevalence of gestational diabetes mellitus (GDM) in different regions of Iran. Journal of Diabetes and Metabolic Disorders (Formerly: Iranian Journal of Diabetes and Lipid Disorders). 2009;8(7):47-56. [persian]
- Bose T. Incidence of gestational diabetes in general population. J Hum Ecol. 2005;17(4):251-4.
- O'Sullivan EP, Avalos G, O'ReillyM, Dennedy MC, Gaffney G, Dunne FP; Atlantic DIP collaborators. Atlantic DIP: the prevalence and consequences of gestational diabetes in Ireland. Ir Med J. 2012;105(5 Suppl):13-5.
- Anzaku AS, Musa J. Prevalence and associated risk factors for gestational diabetesin Jos, North-central, Nigeria. Arch Gynecol Obstet. 2013;287(5):859-63.
- Rodrigues S, Robinson E, Gray-Donald K. Prevalence of gestational diabetes mellitus among James Bay Cree women in northern Quebec. CMAJ. 1999;160(9):1293-7.
- Ferrara A, Kahn HS, Quesenberry CP, Riley C, Hedderson MM. An increase in the incidence of gestational diabetes mellitus: Northern California, 1991-2000. Obstet Gynecol. 2004;103(3):526-33.
- Larijani B, Abolhasani F, Mohajeri-Tehrani MR, Tabtabaie O. Prevalence of diabetes mellitus in iran in 2000. Iranian Journal of Diabetes and Lipid Disorders. 2005;4(3):75-83. [persian]
- Zargar AH, Sheikh MI, Bashir MI, Masoodi SR, Laway BA, Wani AI, Bhat MH, Dar FA. Prevalence of gestational diabetes mellitus in Kashmiri women from the Indian subcontinent. Diabetes Res Clin Pract. 2004;66(2):139-45.
- Keshavarz M, Babaei GR, Ajami M. Relationship between risk factors in gestational diabetes mellitus with turn up of diabetes mellitus . Daneshvar medicine. 2005;13(59):63-70. [persian]
- Kamali S, Shahnam F, Poormemari M. Gestational diabetes mellitus diagnosed with a 75-gram oral Glucose tolerance test and adverse pregnancy outcomes. Journal of zanjan university of medical sciences and health services.2003;(43):17-23. [persian]
- Hadaegh F, Tohidi M, Harati H, Kheirandish M, Rahimi S. Prevalence of gestational diabetes mellitus in southern Iran (Bandar Abbas City). Endocr Pract. 2005;11(5):313-8.
- Tabatabaei A, Falah Z, Haghighi S, Farmani M, Hori N, Emami TA, et al. Prevalence and risk factors for gestational diabetes mellitus in pregnant women of Isfahan, Iran. Iranian Journal of endocrinology and metabolism (IJEM). 2007;9(3):251-99. [persian]
- Kashi Z, Borzouei Sh, Akha O, Moslemizadeh N, Zakeri H, Mohammad Poor A, Banafti R, Shahbaznezhad L. Diagnostic Value of Fasting Plasma Glucose in Screening of Gestational Diabetes Mellitus. Int J Endocrinol Metab. 2007;5(1):1-4. [persian]
- Atashzadeh SF. Frequency of gestational diabetes and its related factors in pregnant women in prenatal clinics of educational hospitals, in tehran (Oct 2000-March 2002). Journal of rafsanjan university of medical science and health services. 2006;5(3):175-80. [persian]
- Hirst JE, Tran TS, Do MAT, Morris JM, Jeffery HE. Consequences of gestational diabetes in an urban hospital in Viet Nam: a prospective cohort study. PLoS medicine. 2012;9(7):e1001272.
- McCarthy AD, Curciarello R, Castiglione N, Tayeldín MF, Costa D, Arnol V, Prospitti A, Aliano A, Archuby D, Graieb A, et al. Universal versus selective screening for the detection, control and prognosis of gestational diabetes mellitus inArgentina. Acta diabetol. 2010;47(2):97-103.
- Khatun N, Latif S, Uddin M. Risk factors for the development of gestational diabetes mellitus. Mymensingh medical journal (MMJ). 2009;18(1 Suppl):S20-3. [persian]
- Siribaddana S, Deshabandu R, Rajapakse D, Silva K, Fernando D. The prevalence of gestational diabetes in a Sri Lankan antenatal clinic. Ceylon Med J. 1998;43(2):88-91.
- Larigani B, Azizi F, Pazhoohi M, Bastan M, Marsoosi V. Prevalence of gestational diabetes in pregnant women that referred to hospitals of Tehran university 1993-94. Journal of Endocrine Glands & Metabolism of Iran. 1999;1:125-33. [persian]
- Anttila L, Karjala K, Penttilä T-A, Ruutiainen K, Ekblad U. Polycystic ovaries in women with gestational diabetes. Obstetrics & Gynecology. 1998;92(1):13-6.
The prevalence of gestational diabetes and associated factors in pregnant women referred to health care centers of Yazd in 2012
Mahmood Vakili.,
MD, MPH, Assistant Professor in Community Medicine, School of Medicine, ShahidSadoughiUniversity of Medical Sciences
Sajjad Rahimi Pordanjani.,
Mse, student of Epidemiology, ShahidSadoughiuniversity of medical Sciences
Narges Alipor.,
Expert in public health, ShahidSadoughiuniversity of medical Sciences
Moslem Taheri.,
Mse, student of Epidemiology, ShahidSadoughiuniversity of medical Sciences
Najeb Baeradeh.,
Mse, student of Epidemiology, ShahidSadoughiuniversity of medical Sciences
Ali Asghar Hashemi.,
Mse, student of Epidemiology, Shiraz university of medical Sciences
Received:11/07/2014, Revised:28/07/2014, Accepted:09/10/2014
Abstract
Background and purpose: Gestational diabetes mellitus(GDM) is a metabolic disorder which is diagnosed for the first time during pregnancy. This disease is the most common metabolic disorder in this period. This study was aimed at determining the associated factors with prevalence of in pregnant women in the Yazd city during a specific period of time.
Materials and Methods: This is an analytical descriptive study which has been done by a cross-sectional design. Participants were pregnant women who had been referring to health care centers of Yazd city between April 2012to October2012. 400 pregnant women were selected by cluster random sampling method. Data were collected by a data collection form based on family files and also were analyzed by using SPSS19 Statistical Software. Chi-square, T- test and logistic regression test were used with significant level of 0.05.
Results: The prevalence of GDM in this study was 12% (48 people).Mean age of the patients (29.79±5.86) was significantly higher than normal subjects (26.11±5.11).Diabetic mothers had more number of pregnancies, shorter height, mean weight and body mass indices (BMI)higher than non-diabetic mothers. Significant relationships were found between age, maternal education level, BMI, birth order, family history of diabetes and history of congenital malformations by GDM. (P <0/05).
Conclusions: Due to the higher prevalence rate of GDM in Yazd comparing with other cities performing a general screening study that includes more pregnant women is highly recommended inthis city.
Key words: GDM, Related factors, YAZD, healthcare centers.
Corresponding author:
Sajjad Rahimi Pordanjani ,
Mse, student of Epidemiology, Shahid Sadoughi university of medical Sciences,YAZD.Iran.
Email:sajadrahimip@gmail.com
- Xiong X, Saunders LD, Wang FL, Demianczuk NN. Gestational diabetes mellitus: prevalence, risk factors, maternal and infant outcomes. Int J Gynaecol Obstet. 2001;75(3):221-8.
- Catalano PM, Tyzbir ED, Wolfe RR, Calles J, Roman NM, Amini SB, Sims EA. Carbohydrate metabolism during pregnancy in control subjects and women with gestational diabetes. Am J Physiol. 1993;264(1 Pt 1):E60-7.
- Ryan EA, O'Sullivan MJ, Skyler JS. Insulin action during pregnancy. Studies with the euglycemic clamp technique. Diabetes. 1985;34(4):380-9.
- Kühl C. Insulin secretion and insulin resistance in pregnancy and GDM: implications for diagnosis and management. Diabetes. 1991;40(Suppl2):18-24.
- Sweeney AT, Brown FM. Gestational diabetes mellitus. Clin Lab Med. 2001;21(1):173-92.
- King H. Epidemiology of glucose intolerance and gestational diabetes in women of childbearing age. Diabetes Care. 1998;21 (Suppl 2):B9-13.
- Resnick HE, Foster GL, Bardsley J, Ratner RE. Achievement of American Diabetes Association Clinical Practice Recommendations Among US Adults With Diabetes, 1999–2002 The National Health and Nutrition Examination Survey. Diabetes care. 2006;29(3):531-7.
- Weaver SP. Newresearch gestational diabetes indicates risk later in life. Fam Med. 2004;36(3):159-60.
- Buchanan TA, Metzger BE, Freinkel N, Bergman RN. Insulin sensitivity and B-cell responsiveness to glucose during late pregnancy in lean and moderately obese women with normal glucose tolerance or mild gestational diabetes. Am J Obstet Gynecol. 1990;162(4):1008-14.
- Deierlein AL, Siega-Riz AM, Chantala K, Herring AH. The association between maternal glucose concentration and childBMI at age 3 years. Diabetes Care. 2011;34(2):480-4.
- Garcia-Vargas L, Addison SS, Nistala R, Kurukulasuriya D, Sowers JR. Gestational Diabetes and the Offspring: Implications in the Development of the Cardiorenal Metabolic Syndrome in Offspring. Cardiorenal Med. 2012;2(2):134-42.
- Kim SY, England JL, Sharma JA, Njoroge T. Gestational diabetes mellitus and risk of childhood overweight and obesity in offspring: a systematic review. Exp Diabetes Res. 2011;2011:541308.
- Ehrlich SF, Rosas LG, Ferrara A, King JC, Abrams B, Harley KG, Hedderson MM, Eskenazi B. Pregnancy glucose levels in women without diabetes or gestational diabetes and childhood cardiometabolic risk at 7 years of age. J Pediatr. 2012;161(6):1016-21.
- Maegawa Y, Sugiyama T, Kusaka H, Mitao M, Toyoda N. Screening tests for gestational diabetes in Japan in the 1st and 2nd trimester of pregnancy. Diabetes Res Clin Practi. 2003;62(1):47-53.
- Manafi M, Ansari Mohammad H, Rabieipour S, Hazhir M. Gestaion diabetes mellitus incidence in the pregnant women referred to Uremia medical centers. The Journal Of Uremia University Of Medical Scinces. 2008;19(2):158-62.[persian]
- Shahbazian HB, Shahbazian N, Yarahmadi M, Saiedi S. Prevalence of gestational diabetes mellitus in pregnant women referring to gynecology and obstetrics clinics. Jundishapur Scientific Medical Journal. 2012;11(2):113-21. [persian]
- Khoshnniat Nikoo M, Ahranjani S. A review on the prevalence of gestational diabetes mellitus (GDM) in different regions of Iran. Journal of Diabetes and Metabolic Disorders (Formerly: Iranian Journal of Diabetes and Lipid Disorders). 2009;8(7):47-56. [persian]
- Bose T. Incidence of gestational diabetes in general population. J Hum Ecol. 2005;17(4):251-4.
- O'Sullivan EP, Avalos G, O'ReillyM, Dennedy MC, Gaffney G, Dunne FP; Atlantic DIP collaborators. Atlantic DIP: the prevalence and consequences of gestational diabetes in Ireland. Ir Med J. 2012;105(5 Suppl):13-5.
- Anzaku AS, Musa J. Prevalence and associated risk factors for gestational diabetesin Jos, North-central, Nigeria. Arch Gynecol Obstet. 2013;287(5):859-63.
- Rodrigues S, Robinson E, Gray-Donald K. Prevalence of gestational diabetes mellitus among James Bay Cree women in northern Quebec. CMAJ. 1999;160(9):1293-7.
- Ferrara A, Kahn HS, Quesenberry CP, Riley C, Hedderson MM. An increase in the incidence of gestational diabetes mellitus: Northern California, 1991-2000. Obstet Gynecol. 2004;103(3):526-33.
- Larijani B, Abolhasani F, Mohajeri-Tehrani MR, Tabtabaie O. Prevalence of diabetes mellitus in iran in 2000. Iranian Journal of Diabetes and Lipid Disorders. 2005;4(3):75-83. [persian]
- Zargar AH, Sheikh MI, Bashir MI, Masoodi SR, Laway BA, Wani AI, Bhat MH, Dar FA. Prevalence of gestational diabetes mellitus in Kashmiri women from the Indian subcontinent. Diabetes Res Clin Pract. 2004;66(2):139-45.
- Keshavarz M, Babaei GR, Ajami M. Relationship between risk factors in gestational diabetes mellitus with turn up of diabetes mellitus . Daneshvar medicine. 2005;13(59):63-70. [persian]
- Kamali S, Shahnam F, Poormemari M. Gestational diabetes mellitus diagnosed with a 75-gram oral Glucose tolerance test and adverse pregnancy outcomes. Journal of zanjan university of medical sciences and health services.2003;(43):17-23. [persian]
- Hadaegh F, Tohidi M, Harati H, Kheirandish M, Rahimi S. Prevalence of gestational diabetes mellitus in southern Iran (Bandar Abbas City). Endocr Pract. 2005;11(5):313-8.
- Tabatabaei A, Falah Z, Haghighi S, Farmani M, Hori N, Emami TA, et al. Prevalence and risk factors for gestational diabetes mellitus in pregnant women of Isfahan, Iran. Iranian Journal of endocrinology and metabolism (IJEM). 2007;9(3):251-99. [persian]
- Kashi Z, Borzouei Sh, Akha O, Moslemizadeh N, Zakeri H, Mohammad Poor A, Banafti R, Shahbaznezhad L. Diagnostic Value of Fasting Plasma Glucose in Screening of Gestational Diabetes Mellitus. Int J Endocrinol Metab. 2007;5(1):1-4. [persian]
- Atashzadeh SF. Frequency of gestational diabetes and its related factors in pregnant women in prenatal clinics of educational hospitals, in tehran (Oct 2000-March 2002). Journal of rafsanjan university of medical science and health services. 2006;5(3):175-80. [persian]
- Hirst JE, Tran TS, Do MAT, Morris JM, Jeffery HE. Consequences of gestational diabetes in an urban hospital in Viet Nam: a prospective cohort study. PLoS medicine. 2012;9(7):e1001272.
- McCarthy AD, Curciarello R, Castiglione N, Tayeldín MF, Costa D, Arnol V, Prospitti A, Aliano A, Archuby D, Graieb A, et al. Universal versus selective screening for the detection, control and prognosis of gestational diabetes mellitus inArgentina. Acta diabetol. 2010;47(2):97-103.
- Khatun N, Latif S, Uddin M. Risk factors for the development of gestational diabetes mellitus. Mymensingh medical journal (MMJ). 2009;18(1 Suppl):S20-3. [persian]
- Siribaddana S, Deshabandu R, Rajapakse D, Silva K, Fernando D. The prevalence of gestational diabetes in a Sri Lankan antenatal clinic. Ceylon Med J. 1998;43(2):88-91.
- Larigani B, Azizi F, Pazhoohi M, Bastan M, Marsoosi V. Prevalence of gestational diabetes in pregnant women that referred to hospitals of Tehran university 1993-94. Journal of Endocrine Glands & Metabolism of Iran. 1999;1:125-33. [persian]
- Anttila L, Karjala K, Penttilä T-A, Ruutiainen K, Ekblad U. Polycystic ovaries in women with gestational diabetes. Obstetrics & Gynecology. 1998;92(1):13-6.