نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 کارشناس‌ارشد مدیریت توانبخشی، مرکز تحقیقات سلامت سالمندان، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران
2 پزشک عمومی، MPH، دستیار محقق، مرکز علوم بهداشت دانشگاه تگزاس (CCTS)، هوستون (UTHealth)، آمریکا
3 استادیار گروه آموزشی کاردرمانی، دانشکدة علوم توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران
4 کارشناس‌ارشد مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، مرکز تحقیقات سلامت سالمندان، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران
5 دانشیار، دانشگاه علوم پزشکی ایران، مرکز تحقیقات توانبخشی دانشکدة علوم توانبخشی، تهران، ایران
چکیده
اهداف: کثرت افراد دارای ناتوانی و افزایش روزافزون آن‌ها، لزوم شناخت نگرش جامعه در مورد ناتوانی را مشخص ساخته است. اهمیت شناخت نگرش، داشتن ابزاری مناسب برای اندازه‌گیری آن را ضروری می‌سازد. مطالعة حاضر با هدف تعیین ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس فارسی سنجش نگرش نسبت به افراد دارای ناتوانی انجام شد.
مواد و روش‌ها: تحقیق حاضر مطالعه‌ای غیرتجربی و روش‌شناختی بود که در آن مقیاس نگرش به افراد دارای ناتوانی ترجمه، معادلسازی و هنجاریابی شده است. ابزار جمع‌آوری اطلاعات مقیاس (ATDP scale) بود. نسخة انگلیسی پرسشنامة ATDPطی دو مرحله، نخست به‌دست سه مترجم باتجربه و مسلط که زبان مادری آن‌ها فارسی بود، به فارسی ترجمه و سپس به انگلیسی بازگردان شد. پایایی پرسشنامه به روش آزمون– بازآزمون در فاصلة سه هفته بررسی شد. از شاخص‌های ICCو SEM در ارزیابی تکرارپذیری نسبی و مطلق و از ضریب آلفای کرونباخ در ارزیابی تکرارپذیری نمرات مقیاس‌ها از جنبة هم‌خوانی درونی استفاده شد. برای روایی محتوا، از شیوة روایی محتوای کیفی استفاده شد. بدین‌صورت که متن ترجمه‌شده در اختیار ده نفر از صاحب‌نظران قرارگرفت و نظرات آن‌ها اخذ شد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که مترجمان در کیفیت کلی ترجمه 90 درصد، در یکسانی مفهومی 3/93 درصد، در شفافیت 7/96 درصد و در زبان مشترک ترجمه 7/96 درصد توافق داشتند. تمام مقیاس‌های پرسشنامه ثبات خوبی را نشان داد (70/0 r=و 75/0 Icc= و 85/0= Cronbachα).
نتیجه‌گیری: تحقیق حاضر نشان داد که نسخة فارسی مقیاسATDP قابلیت اعتماد و اعتبار لازم برای سنجش نگرش نسبت به افراد دارای ناتوانی را در جامعة ایرانی دارد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Students’ Psychometric Properties of a Scale Measuring Attitudes toward People with Disabilities
نویسندگان [English]
- Maasoume Aran 1
- Manouchehr Ardjomand-Hessabi 2
- Malahat Akbar Fahimi 3
- Marjan Vejdani 4
- Mohammad Kamali 5
1 M.Sc. of Rehabilitation Management, Iranian Research Center on Healthy Aging, Sabzevar University of Medical Sciences, Sabzevar, Iran
2 Assistant Researcher, University of Texas, Health Science Center at Houston, Houston, TX, USA
3 Assistant Professor, Occupational Therapy Departmen, School of Rehabilitation Sciences, Iran University of Medical Sciences, Tehran, Iran
4 M.Sc. of Medical & Health Services Management, Iranian Research Center on Healthy Aging, Sabzevar University of Medical Sciences, Sabzevar, Iran
5 Associate Professor, Rehabilitation Research Center, School of Rehabilitation Sciences, Iran University of Medical Sciences, Tehran, Iran
چکیده [English]
Background & Objectives: People with disabilities are increasing in the world; so recognizing attitude of the society about disability is necessary. Since this attitude is important, having appropriate tools for its measuring is essential. This study was aimed to investigate psychometric properties of a measuring scale of attitudes toward people with disabilities.
Materials & Methods: This is a non-experimental study, in which scale of attitudes toward people with disabilities (ATDP) was translated, equivalent and normalized. Data collection tool was ATDP Scale. English version of the questionnaire in two stages was translated in Persian by three translators whose native language was Persian and they had experience and proficiency in the English translation, then translated back. Scale reliability was investigated test- the test within three weeks. ICC and SEM indices were used for evaluating the relative and absolute repeatability and Cronbach's alpha was used for coefficient to evaluate reproducibility of scale scores. For content validity, qualitative method of content validity was used. The translated text was sent to ten experts and their comments were taken.
Results: The results showed that the translators were agreed in the overall quality of the translation (90%), in the same concept (93.3%), in the transparency (96.7%) and in the common language translator (96.7%). All scales of the questionnaire were showed good stability (Cronbach= 0.85, Icc= 0.75 and r= 0.70).
Conclusion: The study showed that the Persian version of the ATDP scale has reliability and validity for measuring attitudes toward people with disabilities in society.
کلیدواژه‌ها [English]
- Attitude
- person with disability
- scale ATDP
مقدمه
فرد دارای ناتوانی کسی است که در انجام مستقل فعالیت‌های روزمرة زندگی (ADL) یا سایر فعالیت‌های لازم برای داشتن زندگی مستقل و بدون نیاز به کمک، مشکل دارد [1]. طبق تعریف طبقه‌بندی سازمان جهانی بهداشت با عنوان «عملکرد، ناتوانی و سلامت» (ICF –WHO) ناتوانی اصطلاحی چترگونه (گسترده) در اختلال‌ها، محدودیت‌های فعالیت (محدودیت فعالیت، جایگزین «ناتوانی» به‌کاررفته در نسخة ICIDH-2 1980 (=ICF 2001) است)، و موانع مشارکت (محدودیت مشارکت، جایگزین «معلولیت» به‌کاررفته در نسخة ICIDH-2 1980 (=ICF 2001) است) محسوب می‌شود. ناتوانی جنبه‌های منفی تعامل بین فرد (با شرایط سلامت) و عوامل زمینه‌ای فردی (عوامل محیطی و شخصی) را مشخص می‌کند [2]. گزارش سال 2011، در رابطه با شیوع جهانی ناتوانی، تعداد افراد دچار ناتوانی را در جهان بیش از یک میلیارد نفر برآورد کرده است که تقریباً 15 درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. با افزایش سن و نیز رشد بیماری‌های مزمن این آمار رو به افزایش است [3].
به‌اعتقاد توماس، مفهوم چند بعدی از نگرش- شامل عناصر شناختی، عاطفی و رفتاری- مقبول‌ترین تعریف برای نگرش است. بدین‌ترتیب، نگرش نشان‌دهندة اثر شناختی و عاطفی به‌جای‌گذاشته‌شدة تجربة شخص از شیء یا موضوع اجتماعی مورد نگرش و تمایل به پاسخ در برابر آن شیء است [4].
رویهر بیان کرد که نگرش‌ها به افراد دارای ناتوانی منشأ و مبدأیی در دوران کودکی دارد که ناشی از نگرش‌های والدینشان است [5]. نگرش ممکن است مثبت یا منفی باشد و در پیشگویی رفتار استفاده می‌شود [6]. نگرش‌های منفی به افراد دارای ناتوانی یکی از موانع موجود در یکپارچه‌سازی کامل، استقلال و تلفیق این افراد در جامعه است [7].
نگرش‌های نامطلوب در مورد ناتوانی به واکنش‌های زیانباری هم از سوی مردم عادی و هم افراد برجسته‌ای می‌انجامد که مستقیماً با این افراد درگیرند [5].
محققان دریافتند رمز تلفیق موفق افراد دارای ناتوانی در جامعه، طرز نگرش مردم به آنان است. چابن نیز این بحران حیاتی و ضروری را مانعی نامرئی در توانبخشی می‌داند و نوع نگرش به این افراد را مانعی برای استخدام، تلفیق و شرکت در جوامع می‌شناسد [8].
جمع‌آوری داده‌ها یکی از مراحل مهم پژوهش و نیازمند استفاده از ابزارهای مناسب است. پژوهشگران برای جمع‌آوری داده‌ها باید خود پرسشنامة جدیدی طراحی کنند یا از پرسشنامة خارجی دارای تأیید اعتبار و پایایی استفاده کنند [9]. با توجه به اهمیت مسئلة نگرش در مباحث مدیریت و توانبخشی، داشتن ابزار مناسبی برای اندازه‌گیری آن ضروری به‌نظر می‌رسد. به‌همین دلیل، از یکی از پرکاربردترین ابزارهای سنجش نگرش ATDP-(Attitude Toward Disabled People)–FORM A) ) استفاده شد. این ابزار در مطالعة محمدی به‌منظور بررسی نگرش کارکنان سازمان‌های شهر زنجان به معلولان [4] و مطالعة اعتضادی در تعیین و مقایسة نگرش دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران و صنعتی امیر کبیر به معلولان [10] استفاده شده است؛ ولی، به‌علت هنجارنبودن این ابزار در جامعة ایران، مشکلاتی مانند نامفهوم بودن سؤال‌ها و عدم درک صحیح پاسخ‌دهندگان به‌هنگام تکمیل پرسشنامه، ما را بر آن داشت که نسخة مربوط را ترجمه، معادلسازی و هنجاریابی کنیم. بنابراین، هدف از تحقیق حاضر ارائة نسخة فارسی معادل‌سازی‌شدة یکی از رایج‌ترین و مقبول‌ترین مقیاس‌های ارزیابی نگرش دانشجویان به افراد دارای ناتوانی، یعنی مقیاس ATDP، بر اساس پروتکل (International Quality Of Life Assessment) IQOLA است.
مواد و روش‌ها
تحقیق حاضر مطالعه‌ای غیرتجربی روش‌شناختی است که در آن مقیاس نگرش به افراد دارای ناتوانی (ATDP) ترجمه، معادلسازی و هنجاریابی شده است. ابزار جمع‌آوری اطلاعات ATDP Scale بود. مقیاس ATDP سه نسخه به‌شرح زیر دارد:
ATDP – FORM O
ATDP – FORM A
ATDP –FORM B
فرم O بیست سؤال و فرم A سی سؤال داشت و فرم Bدر دسترس نبود. به‌دلیل استفاده از فرم A در دو تحقیق قبلی، در زمینة سنجش نگرش و مبهم‌بودن نوع سؤال‌ها برای پاسخ‌دهنده، ترجیحاً این فرم برای استاندارد و بومی‌شدن انتخاب شد.
از اطلاعات مندرج در پرسشنامة ATDP برای جمع‌آوری داده‌ها استفاده شد. بخش نخست پرسشنامه شامل مشخصات فردی پاسخ‌دهنده و بخش دوم سؤال‌های مرتبط با نوع نگرش و مشتمل بر سی سؤال بود. در بخش دوم، نگرش بر مبنای الگوی لیکرت سنجیده می‌شود و پاسخگو با عبارات کاملاً موافق، موافق، تا حدودی موافق، کاملاً مخالف، مخالف و تا حدودی مخالف، به سؤال‌ها پاسخ می‌دهد. دامنة پاسخ‌ها بر اساس مقیاس شش امتیازی لیکرت، از کاملاً موافق تا کاملاً مخالف است. نمرات بالا نشان‌دهندة پذیرش بیشتر معلولان از سوی پاسخ‌دهنده و نگرش حامیانة وی نسبت به افراد دارای ناتوانی است. سطح سنجش هر سؤال رتبه‌ای بود که با مجموع نمرات سؤال‌ها، نمرة کل متغیر مورد نظر در سطح سنجش فاصله‌ای یا نسبتی به‌دست می‌آید. بر این اساس، نمرة کل بین 180 و 30 متغیر است.
ابزار ATDP از روایی و پایایی بالایی برخوردار است [5]. پایایی آن به چهار روش سنجیده شده است. میزان پایایی به‌روش test-retest (سه هفته یا کمتر) با میانگین 79/0 برابر با 74/0- 91/0 و به‌همان روش با retest پنج ماه دارای نمرة میانگین 68/0 بوده است. محدودة پایایی گزارش‌شده با روش split half با میانگین 83/0 معادل 73/0-80/0 و با روش آلفای کرونباخ با میانگین 84/0 محدودة پایایی 83/0-85/0 است [5]. روایی این ابزار با آزمودن ATDP در ارتباط با سایر متغیرها تعیین شده است. اعتباریابی ساختاری (construct validity) آن از طریق اعتباریابی همگرا (convergent validity) و تشخیصی (discriminant) نشان داده شده است. اعتبار همگرا با نمرات همبستگی ATDP با سایر متغیرها (نگرشی) در جهت اندازه‌گیری ناتوانی ارزیابی شده بود. دامنة نمرات همبستگی فردی از 90/0-98/0 است. این مقیاس در مقایسه با سایر مقیاس‌های نگرش دارای پیوستگی بالاتری است و برای استفاده، هم در جامعة دارای ناتوانی (معلولان) و هم جامعة غیرناتوان (غیرمعلولان) مناسب است [5]. برای روایی محتوا، از شیوة روایی محتوای کیفی استفاده شد، بدین صورت که متن ترجمه‌شده در اختیار ده نفر از صاحب‌نظران قرار داده شد و نظرات آن‌ها اخذ شد. کاربرد این ابزار در ارزیابی نگرش مردم و گروه‌های مختلفی همچون معلم‌ها، کارفرمایان، پزشکان و دانشجویانی است که با افراد دارای ناتوانی (معلول) سروکار دارند.
نخست، نسخة اصلی انگلیسی مقیاس ATDP طبق پروتکل ترجمه و معادلسازی IQOLA به زبان فارسی ترجمه شد (ترجمة FORWARD). بدین‌منظور سه مترجم که زبان مادری آن‌ها فارسی بود و تجربه و تسلط کافی به ترجمة متون انگلیسی داشتند (مترجم 1. از انگلیسی به فارسی و ناآشنا با پزشکی و توانبخشی، 2. کارشناسی زبان انگلیسی و دبیر انگلیسی ناآشنا با پزشکی و توانبخشی و 3. مهندس مسلط به زبان انگلیسی که به‌علت نوع شغل، مرتب در حال سفر به کشورهای خارجی) نسخة انگلیسی مقیاس ATDP را ترجمه کردند. در این مرحله، تأکید بر معادلسازی مفهومی واژه‌ها، عبارات و جملات مقیاس ATDP بود نه ترجمة تحت‌اللفظی آن. سپس، هر یک از مترجمان 1، 2 و 3 در مورد تک‌تک دستورات، پاسخ‌ها و توصیه‌های موجود در مقیاس ATDP به‌لحاظ دشواری ترجمه، بین عدد 0-100 در ستون مربوط به دشواری در فرم‌های ترجمة تعبیه‌شده نمره دادند. در مرحلة بعد، نسخه‌های اولیة ترجمه‌شدة این سه مترجم بررسی شد. در نهایت در مورد نسخة ترجمة فارسی مشترک توافق شد.
نسخة فارسی تهیه‌شده در اختیار سه ناظر قرارگرفت. ناظران کیفیت ترجمه برای تک‌تک دستورات، پاسخ‌ها و توصیه‌های نسخة فارسی را نمره دادند. در این مرحله، منظور از کیفیت ترجمه مطلوبیت عبارات و جملات به‌لحاظ وضوح (استفاده از واژه‌های ساده و قابل‌فهم)، کاربرد زبان مشترک (پرهیز از به‌کارگیری واژه‌های فنی، تخصصی، تصنعی)، یکسانی مفهومی (در برداشت محتوای مفهومی نسخة اصلی مقیاس) و کیفیت کلی ترجمه بود. نمرات ناظران برای هر یک از دستورات، پاسخ‌ها و توصیه‌های نسخة فارسی مقیاس ATDP بین اعداد 0-100 در ستون مربوط به کیفیت کلی و اجزای کیفیت (شامل وضوح یا شفافیت ترجمه، یکسانی مفهومی و زبان مشترک ثیت شد که در فرم‌های ترجمه تعبیه شده بود. نمرة صفر نشان‌دهندة کیفیت کاملاً نامطلوب و 100 کیفیت کاملاً مطلوب و رضایت‌بخش بود. ملاک تصمیم‌گیری در مورد کیفیت نامطلوب ترجمه‌ها، میانگین نمرة کیفیت (تعیین‌شدة ناظران) پایین‌تر از 90 در نظر گرفته شد. بنابراین، در این مرحله یک نسخة فارسی به‌دست آمد که به نظر مترجمان و ناظران کیفیت رضایت‌بخشی داشت.
در آخرین مرحله از فرایند ترجمه، از دو مترجم دیگر (2 و 3) که دارای زبان مادری فارسی و مسلط به هر دو زبان فارسی و انگلیسی بودند، خواسته شد تا نسخة به‌دست‌آمده در مراحل قبلی را بار دیگر به زبان انگلیسی ترجمه کنند (ترجمة Backward). سپس، نسخه‌های انگلیسی به‌دست‌آمده از ناظران (استاد راهنما و یکی از استادان مشاور) و با حضور محقّق مطالعه، مورد بحث قرارگرفت. در نهایت، بر یک ترجمة انگلیسی مشترک توافق حاصل شد. نسخة انگلیسی تهیه‌شده در این مرحله، طی جلسه‌ای با حضور ناظران و محقق با نسخة انگلیسی اصلی ATDP به‌لحاظ یکسانی مفهومی مقایسه و در نهایت تأیید شد. انجام مراحل فوق، منجر به ارائة نسخه‌ای فارسی و دارای کیفیت ترجمة مناسب و رضایت‌بخش از مقیاس ATDP شد.
پس از تهیة ابزار سنجش نگرش هنجاریابی‌شده، بررسی نگرش در پایلوتی نوزده نفری از دانشجویان انجام شد. در این پایلوت، پایایی به‌روش آزمون– بازآزمون بررسی شد، به‌این طریق که مقیاس ATDP فارسی‌شده در اختیار نوزده دانشجوی داوطلب قرارگرفت و مجدداً سه هفته بعد همان مقیاس را همان دانشجویان تکمیل کردند. سپس، با استفاده از آزمون‌های آماری (ICC: Intraclass Correlation Coefficient) و اندازه‌گیری (SEM: Standard Error of Measurement) و ضریب آلفای کرونباخ، به‌ترتیب تکرارپذیری نسبی، تکرارپذیری مطلق و ثبات درونی بررسی شد.
یافته‌ها
نتایج نشان داد از کل سی مورد ترجمة نهایی، ده مورد (3/33 درصد) دارای توافق در دشواری ترجمه، نه مورد (30 درصد) ترجمة آسان و هجده مورد (60 درصد) ترجمة دشوار شناسایی شد. به‌لحاظ کیفیت کلی ترجمه نیز 90 درصد توافق وجود داشت که دو مورد (7/6 درصد) دارای ترجمة مطلوب و 22 مورد (3/73 درصد) ترجمة نسبتاً مطلوب گزارش شده است. در مورد یکسانی مفهومی ترجمه، 3/93 درصد توافق وجود داشته که هفت مورد (3/23 درصد) دارای ترجمه مطلوب و دو مورد (20 درصد) ترجمة نسبتاً مطلوب گزارش شده است. در مورد شفافیت ترجمه نیز 7/96 درصد توافق وجود داشت که پنج مورد ( 7/16 درصد) دارای ترجمة مطلوب و 22 مورد (3/73 درصد) ترجمة نسبتاً مطلوب گزارش شده است. در استفاده از زبان مشترک به‌هنگام ترجمه، 7/96 درصد توافق وجود داشت که پنج مورد (7/16 درصد) دارای ترجمه مطلوب و22 مورد (3/73 درصد) ترجمة نسبتاً مطلوب گزارش شده است (جدول 1).
|
جدول 1. عدم توافق سؤال‌ها در کیفیت کلی و اجزای کیفیت و دشواری ترجمه |
||||||
|
|
زبان مشترک |
وضوح |
یکسانی مفهومی |
کیفیت |
دشواری |
جمع کل |
|
سؤال 3. افراد دارای ناتوانی (معلولان) احساساتی‌تر از افراد دیگر نیستند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 5. بیشتر افراد دارای ناتوانی(معلولیت) جسمی احساس می‌کنند شأنشان رعایت نمی شود (ارزش اجتماعیشان پایمال می‌شود). |
* |
* |
* |
* |
* |
5 |
|
سؤال 6. شاغلان دارای ناتوانی (معلولان) قادرند به‌اندازة سایر شاغلان موفق باشند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 7. تعداد بسیارکمی از افراد دارای ناتوانی(معلولان) از ناتوانی(معلولیت) خود احساس خجالت دارند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 8. اکثر مردم در هنگام ارتباط با افراد دارای ناتوانی (معلولان) احساس ناخوشایندی دارند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 9. افراد دارای ناتوانی(معلولان) نسبت به افراد غیرمعلول از خود شور واشتیاق کمتری نشان می‌دهند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 10. افراد دارای ناتوانی(معلولان) نسبت به افراد غیرمعلول در مدت زمان کوتاه، به‌سادگی ناراحت نمی‌شوند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 11. افراد دارای ناتوانی(معلولان) غالباً کمتر از افراد عادی پرخاشگرند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 12. بیشتر افراد دارای ناتوانی (معلولان) ازدواج می‌کنند و بچه‌دار می‌شوند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 16. زندگی با افراد دارای ناتوانی(معلولان) شدید نسبت به آن‌هایی که ناتوانی (معلولیت) خفیف دارند سخت‌تر است. |
|
|
* |
* |
* |
3 |
|
سؤال 18. افراد دارای ناتوانی (معلولان)نباید انتظار داشته باشند که یک زندگی عادی را بگذرانند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 19. بیشتر افراد دارای ناتوانی (معلولان) به‌راحتی تمایل به دلسردی دارند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 21. کودکان دارای ناتوانی (معلولان) نباید مجبور به رقابت با کودکان غیرمعلول باشند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤوال 23: بیشتر افراد دارای ناتوانی(معلولان) ترجیح می دهند با دیگر افراد ناتوان (معلولان) کار کنند. |
|
|
|
* |
* |
2 |
|
سؤال 24. بیشتر افراد دارای ناتوانی(معلولان) به‌اندازة سایر مردم بلندپرواز نیستند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 25. افراد دارای ناتوانی(معلولان) به اندازة افراد از نظر جسمی عادی، اعتماد به نفس ندارند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 26. اغلب افراد دارای ناتوانی (معلولان) توجه و تحسین بیشتری از دیگران نمی‌خواهند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 27. بهتراست که فرد دارای ناتوانی(معلولان) با فرد معلول دیگری ازدواج کند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 29. افراد دارای ناتوانی(معلولان) نسبت به دیگر افراد هم‌دردی بیشتری می‌خواهند. |
|
|
|
|
* |
1 |
|
سؤال 30. بیشتر افراد دارای ناتوانی (معلولان) جسمی شخصیتی متفاوت با افراد عادی دارند. |
|
|
|
|
* |
1 |
با توجه به جدول 1، سؤال‌های 5، 16 و 23 از جمله سؤال‌هایی بود که در موارد مربوط به اجزای کیفیّت در بین ناظران دارای عدم توافق گزارش شده است. سؤال 5 با عنوان «بیشتر افراد دارای ناتوانی جسمی، احساس می‌کنند شأنشان رعایت نمی‌شود (ارزش اجتماعیشان پایمال می‌شود).»، در تمامی موارد مربوط به‌وضوح، زبان مشترک، یکسانی مفهومی و کیفیت ترجمه در بین ناظران دارای عدم‌توافق گزارش شده است. سؤال 16 با عنوان «زندگی با افراد دارای ناتوانی (معلولان) شدید نسبت به افراد دارای ناتوانی خفیف (معلولیت) سخت‌تر است.»، در موارد مربوط به یکسانی مفهومی و کیفیت ترجمه در بین ناظران دارای عدم‌توافق گزارش شده است. سؤال 23 با عنوان «بیشتر افراد دارای ناتوانی (معلولان) ترجیح می‌دهند با دیگر افراد ناتوان (معلولان) کار کنند.»، در کیفیت ترجمه، عدم‌توافق گزارش شده است. در مورد عدم‌توافق در دشواری ترجمه، علاوه‌بر سؤال 5، 16و 23، در مورد هفده سؤال دیگر (جدول 1) نیز عدم‌توافق عنوان شده است.
نتایج حاصل از بررسی تکرارپذیری (پایایی) مقیاس ATDP ترجمه‌شده به زبان فارسی در پایلوت نوزده نفری به‌روش test-retest (سه هفته) با ضریب همبستگی (r) 70/0 و 75/0 Icc= به‌دست آمد. همچنین، ثبات درونی این پایلوت با شاخص آلفای کرونباخ 85/0 (بالاتر از حد مطلوب 7/0) گزارش شد. در مطالعة حاضر، مقدار SEM به‌دست‌آمده 5/73 است که گویای تکرارپذیری مطلق نسبتاً خوب برای این مقیاس است. شاخص ارزیابی ثبات درونی ضریب آلفای کرونباخ بود که در این پژوهش 85/0 است. بنابراین، مقیاس به‌دست‌آمده دارای ثبات درونی مطلوبی است.
بحث
مطالعة حاضر با هدف بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس سنجش نگرش دانشجویان نسبت به افراد دارای ناتوانی انجام شده است. سؤال‌های 5، 16 و 23 در نسخة انگلیسی مقیاس ATDP از جمله سؤال‌هایی بود که در موارد مربوط به ترجمه، دارای عدم توافق گزارش شده است. علت آن را می‌توان کاربرد واژه‌های عامیانه یا به‌عبارت دیگر اصطلاحات خاص رایج در آن فرهنگ و بار فرهنگی و عاطفی بیشتری دانست که در این سه سؤال نسبت به سایر سؤال‌ها وجود دارد. به‌همین علت ترجمة مترجمان در این سه سؤال کاملاً متفاوت از هم بود. همین مسئله انتخاب جملة ترجمه‌شدة مناسب را به‌عنوان ترجمة نهایی از بین ترجمه‌های انجام‌شده، دچار مشکل ساخت و در نهایت منجر به عدم توافق مترجمان در موارد کیفیت ترجمه شد. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که در انتخاب ابزار سنجش همواره باید در نظر گرفت و توجه به آن را صاحب‌نظران تأکید کرده‌اند آسانی ترجمه و کیفیت مطلوب نسخة ترجمه‌شده به زبان ثانویه است [11]. موضوع در درجة نخست، مورد توجه طراحان اولیة نسخة اصلی این‌گونه ابزارها قرارمی‌گیرد. بدین معنا که طراحان همواره در انتخاب و کاربرد واژه‌ها، عبارات و جملات سعی دارند تا حدّ ممکن از موارد مبهم، نامأنوس، غیرشفاف و دارای معانی محتمل و متعدد پرهیز کنند و بدین‌وسیله فرایند ترجمة متن ابزار را به زبان دیگر تا حد مقدور تسهیل کنند [12].
در مطالعة حاضر، نتایج حاصل از بررسی تکرارپذیری (پایایی) مقیاس ATDP ترجمه‌شده به زبان فارسی با شاخص آلفای کرونباخ 85/0 بود. تقربی و همکاران در تعیین روایی و پایایی فرم کوتاه مقیاس ناتوانی پرسشنامة سنجش سلامت استانفورد، ضریب پایایی پرسشنامه را با آلفای کرونباخ 98/0 بیان کردند [13]. عدد محاسبه‌شده برای پایایی ابزار مورد استفاده در بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو در بخش بازتوانی و فیزیک پزشکی دانشکدة پزشکی دانشگاه آنکارا 87/0 به‌دست آمده است [14]. ضریب آلفای کرونباخ در پرسشنامة سنجش ناتوانی ناشی از سردرد 86/0 گزارش شد [15]. همچنین، در مطالعة حیدری و همکاران به‌منظور بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس خودناتوان‌سازی، ضریب پایایی 84/0 گزارش شد [16]. ضریب پایایی 7/0 ≤ α را سطح قابل‌قبول پایایی مطرح کرده‌اند [17].
در پژوهش حاضر، در بررسی تکرارپذیری (پایایی) مقیاس ATDP ترجمه‌شده به زبان فارسی در پایلوت نوزده نفری به‌روش test-retest (سه هفته)، 75/0 گزارش شد. ضریب مذکور در نسخة اسپانیایی به‌روش آزمون مجدد به فاصلة سه روز از طریق محاسبة ICC در سیستم نمره‌دهی «میزان مشکل»، «رضایت» و «نیاز به کمک» به‌ترتیب 89/0، 82/0 و 88/0 ثبت شد [19]. علت تفاوت موجود را می‌توان به تفاوت در ویژگی‌های نمونه‌های مورد بررسی و معیار نمره‌دهی ابزار مرتبط دانست [14، 20، 21].
مقیاس ATDP یکی از مقیاس‌های مهمی است که در جوامع مختلف برای اندازه‌گیری نگرش نسبت به افراد ناتوان استفاده می‌شود. اما، ساده‌بودن مقیاس گاه کار را در ترجمه مشکل می‌سازد، به‌خصوص در زبان فارسی که کلمات مشابهی در معنی لغات زبان انگلیسی چه به‌صورت واقعی و چه مجازی استفاده می‌شود. از طرفی، پروتکل IQOLA تأکید دارد که مترجمان در عین حال که باید با نحوة ترجمة مقیاس و ابزارها آشنا باشند، نباید با مقیاس مورد نظر محقق آشنا باشند [11]. به این موضوع در مطالعة حاضر توجه شده است، اما، به‌علت استفاده از واژه‌ها و اصطلاحات بسیار عامیانه در برخی موارد نسخة انگلیسی مقیاس مورد نظر، گاه مترجمان ایرانی موفق به ترجمة دقیق آن اصطلاحات نمی‌شدند و در نتیجه نمی‌توانستند مفهوم واقعی را به خواننده برسانند.
نسخة فارسی مقیاس نگرش به افراد دارای ناتوانی ابزار استانداردی بود که می‌توان در بررسی نگرش اقشار مختلف جامعه نسبت به افراد دارای ناتوانی از آن استفاده کرد. انتظار می‌رود نتایج این پژوهش ابزاری برای برنامه‌ریزان سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، رسانه‌ای و جزآن در سنجش نوع نگرش کارمندان، دانشجویان و دیگر اقشار استفاده شود و با فراهم‌کردن محیط کاری مناسب و برگزاری دوره‌های آموزشی، زمینة تغییر نگرش به سمت نگرش مثبت ایجاد شود که نمود آن در کیفیت عرضة خدمات مشخص خواهد شد.
تشکر و قدردانی
این مقاله حاصل بخشی از پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد مدیریت توانبخشی دانشکدة توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران، گروه مدیریت توانبخشی است. بدین‌وسیله نویسندگان این مقاله کمال تشکر را از معاونت پژوهشی دانشکدة توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران، گروه مدیریت توانبخشی و دانشجویان عزیزی که با همکاری صمیمانة خود ما را در انجام این پژوهش یاری رساندند ابراز می‌دارند.
)