نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، گروه علوم تربیتی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران
2 دانشجوی دکتری مدیریت آموزشی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
اهداف: افزایش روزافزون در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در عصر حاضر سبب تغییر در آموزش و شیوههای آن شده و ضرورت پژوهش در حوزة آموزش الکترونیکی را دو چندان کرده است. پژوهش حاضر نیز با هدف مقایسة سه روش آموزش الکترونیکی، الکترونیکی- سنتی و سنتی در یادگیری درس داروشناسی دانشجویان پرستاری، قصد دارد در جهت تحقق تحول آموزش گام بردارد.
مواد و روش‌ها: در این مطالعة نیمه‌تجربی بر اساس روش نمونه‌گیری مبتنی بر هدف، 90 دانشجوی پرستاری ورودی 1393 و 1394 انتخاب شدند که درس داروشناسی را در ترم دوم سال تحصیلی 1394 داشتند. این افراد پس از اعلام موافقت به مطالعه وارد شدند. دانشجویان بر اساس تخصیص تصادفی به سه گروه آموزشی 30 نفری (الکترونیکی، سنتی و الکترونیکی- سنتی) وارد مطالعه شدند. در پایان دوره، با مقایسة میانگین نمرة دانشجویان تحت مطالعه، تأثیر سه روش آموزشی بر نمرات نهایی دانشجویان بررسی شد.
یافته‌ها: بر اساس مقایسة میانگین نمرات آزمون پایان دوره تفاوت معناداری بین سه روش آموزشی مشاهده و مشخص شد که روش آموزش الکترونیکی- سنتی در افزایش نمرة دانشجویان موفق بوده است.
نتیجه‌گیری: روش آموزش الکترونیکی- سنتی می‌تواند روش جایگزینی در آموزش درس داروشناسی دانشکدههای پرستاری استفاده شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
A Comparison on the Effects of Traditional, E-learning and Traditional-E learning on the pharmacology course of nursing students
نویسندگان [English]
- Amirhossein Kayzouri 1
- Mohsen Sadeghpour 2
1 Assistant Professor, Hakim Sabzevari University, Iran
2 Ph.D. Student of Educational Administration, Hakim Sabzevari University, Iran
چکیده [English]
Background and aims: An increasing trend in the use of ICT in the present time has caused some changes in the educational system and its methods so it has doubled the need for researches and studies to be done in this domain. So, this study was to compare three methods: e-learning, Traditional-E learning and traditional learning in the pharmacology lesson of nursing student to move forward for changing the educational system to an effective one.
Methods: In this quasi-experimental study, 90 nursing students that have entered university during educational years of 2014 and 2015 and have passed the pharmacology lesson in their second semester were selected, based on purposive sampling methods, and agreed to participate in the study. They were then assigned to three groups that each had 30 students in it (e-learning, Traditional-E learning and traditional learning). By the end of examination they were compared on the mean results of their final tests and the impact of the three different methods were examined.
Findings: Based on the results of the mean final scores of the students at the end of test we found out that the difference between the three methods was significant. It was concluded that the Traditional-E learning method was successful for students due to an increase in their final results.
Conclusions:Traditional-E learning method can be used as an alternative in teaching pharmacology for nursing.
کلیدواژه‌ها [English]
- E-learning
- nursing
- pharmacology
- traditional learning
مقدمه
آموزش کلید شکوفاکردن همة تواناییهای بالفطرهای است که در درون هر فرد نهفته است [1]. آموزش پرستاری زیربنایی برای تأمین نیروی انسانی کارآمد به‌منظور رفع نیازهای جامعه است. توسعه و گسترش آموزش پرستاری (به‌عنوان بخشی از نظام آموزش عالی) در دهههای اخیر نگرانی‌هایی دربارة کیفیت آموزش این رشته به‌همراه داشته است [2]. یکی از موضوعاتی که آموزش و یادگیری آن برای دانشجویان پرستاری مسئلة بسیار مهمی محسوب می‌شود و نیازمند توجه خاص است درس «دانش داروشناسی» است [3]. دادن دارو به بیمار یکی از فعالیتهای پرستاری و پرمسئولیتترین وظیفة پرستار است [4]. دانشجویان با فراگیری مناسب دانش داروشناسی نقش مهمی در کسب مهارت‌های مراقبت دارویی در آیندة کاری خود دارند. پرستاران به‌منظور ارزیابی بیماران قبل از دریافت دارو، برنامهریزی اهداف مراقبت، نظارت و ارزیابی آثار و عوارض ناخواسته همکاری مؤثرتر با سایر کادر درمان در رفع خطرات احتمالی و تنظیم برنامههای ترخیص و جزآن به مهارت‌های داروشناسی نیاز دارند. این وظایف بیانگر لزوم توجه به داروشناسی به‌عنوان بخش مهمی از آموزش دانشجویان پرستاری است [3].
در حال حاضر، درس داروشناسی از طریق برگزاری کلاس و به‌شیوة سنتی برگزار می‌شود. آموزش پرستاری سنتی بیشتر استادمحور است و توجه خاصی به سرعت فراگیری دانشجو ندارد. معمولاً در کلاس افرادی هستند که سریع مطالب را فرامیگیرند، ولی برخی دانشجویان نیاز به زمان بیشتری برای مرور و فراگیری دارند، که در سیستم سنتی هر دو گروه متضرر میشوند. همچنین، روش سنتی بیشتر مبتنی بر به‌خاطر سپردن مطالب درسی است و کمتر به یادگیری واقعی توجه می‌شود [5]. از سوی دیگر، به‌دنبال رشد روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات، روش‌های سنتی آموزش که در حال حاضر اجرا می‌شود به‌تنهایی پاسخگوی نیازهای آموزشی جوامع امروزی نیست [6]، چرا که با گسترده‌شدن فناوری اطلاعات و نفوذ وسایل ارتباط جمعی از راه دور به عمق جامعه، ابزارها و روش‌های آموزش نیز متحول می‌شود، به‌طوری که با پیشرفت فناوری استفاده از ابزارهای جدیدتر برای انتقال دانش مطرح شده است [7].
به‌عقیدة صاحب‌نظران، با توجه به افزایش روزافزون اطلاعات در عصر حاضر و رشد و تکوین الگوهای آموزشی و تحولی که در مفهوم یادگیری رخ داده است، آموزش و یادگیری نیز با گذر از دیدگاه رفتارگرایی (behaviorism) به دیدگاه ساختارگرایی (constructivism) شکل جدیدی به خود گرفته است [5]. آثار رو به رشد و فزایندة فناوری بر همة جنبههای زندگی، از جمله در سطح آموزش، باعث شده است تا برای رشد و توسعة کشور تمرکز بر پیشرفت در حیطة آموزش عالی از طریق پذیرش نظام و فناوریهای جدید آموزشی ضرورت یابد. اغلب دانشگاهها امروزه، برای افزایش اثربخشی فناوریهای نوظهور در فعالیتهای آموزشی تلاش می‌کنند. فناوری در زمینههای گوناگون زندگی تأثیر دارد و تعامل اجتناب‌ناپذیری بین فناوری و یادگیری می‌طلبد. با توجه به مزایای آموزش الکترونیکی در سطح آموزش عالی، تقاضا برای برگزاری دورههای آموزشی الکترونیکی در برنامة آموزشی دانشگاهها رو به افزایش نهاده است [8]. استفاده از ابزار آموزش الکترونیکی که معرف تدریس مبتنی بر متن، در قالب عرضة چندرسانهای از طریق توزیع وب‌محور است، یکی از فرصتهای نوینی است که پیشرفت فناوری اطلاعات (information technology) در اختیار آموزش قرار داده است [5]. از طرفی، در دهههای اخیر تغییر در عرضة خدمات بهداشتی و پیشرفتهای پزشکی، نیاز به نیروی هیئت علمی را افزایش داده است و این امر منجر به داشتن وقت کمتر این اعضا برای پرداختن به امور آموزشی شده است [9].
تحقیقات حاکی از آن است که آموزش الکترونیکی، در صورت تدوین مناسب محتوا و ارزشیابی صحیح، سیستم موفق و کارآمدی است و به‌کارگیری آن در نظام آموزشی توصیه شده است [10 و 17]. روش‌های آموزش سنتی یا چهره‌به‌چهره باعث تشویق یادگیری انفعالی می‌شود؛ به تفاوتهای فردی و نیازهای فراگیران توجه ندارد؛ به مشکلگشایی، تفکر خلاق و سایر مهارت‌های شناختی سطح بالا توجه نمیکند؛ و معمولاً اثربخش نیست. لذا، بسیاری از متخصصان، ضرورت تغییر یا تکمیل روش‌های آموزش سنتی را یادآور شدهاند [11 و 15].
کوپر آموزش الکترونیکی را مجموعه‌ای از فعالیتهای آموزشی میداند که با استفاده از ابزارهای الکترونیکی اعم از صوتی، تصویری، رایانهای و شبکهای صورت میگیرد [10]. مایر به تعریفی مفهومی از آموزشهای الکترونیکی پرداخته است و آن را یادگیری فعال و هوشمندی میداند که ضمن تحول در آموزش در گسترش و تعمیق و پایدارساختن فرهنگی فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش اساسی و محوری خواهد داشت [12 و 16]. روش‌های پایه در به‌کارگیری آموزش الکترونیکی به سه دستة کلی تقسیم می‌شود:
1. آموزش الکترونیکی بر خط یا سنکرون (synchronous). در این شیوه استاد هم‌زمان با تدریس، در محیط آموزش الکترونیکی حاضر است.
2. آموزش الکترونیکی غیربرخط یا آسنکرون (asynchronous). محتوای درس از راه وب در اختیار همگان قراردارد و سؤال‌های دانشجویان از طریق ابزارهای محیط آموزش الکترونیکی در اختیار استاد قرارمیگیرد.
3. آموزش الکترونیکی ترکیبی (blended learning). این مدل از تمام ابزارها و فناوریهای لازم به‌صورت ترکیبی برای آموزش بهینه استفاده می‌کند [13].
پژوهش‌های متعددی در خصوص آموزش الکترونیکی و مقایسة آن با روش سنتی انجام شده است. در برخی از این مطالعات، برآیندهای یادگیری در هر دو شیوه یکسان بوده است. در برخی دیگر، یکی از روش‌های الکترونیکی یا سنتی مؤثرتر از روش دیگر بوده است [10]. از مهمترین تحقیقات مرتبط میتوان به تحقیق راک‌ول و همکاران در سال 2000 اشاره کرد که طی این تحقیق و بر اساس نظرات تعداد 207 نفر از اساتید هیئت علمی و 30 نفر از رؤسای دو دانشکدة مختلف نشان دادند که تنها 26 درصد اساتید از جزئیات راهکارها و شیوههای آموزش الکترونیکی در کنار فرایند تدریس خود آگاهاند و تا به حال از آن استفاده کردهاند، در حالی که تنها حدود 40 درصد اساتید شرکت‌کننده در پژوهش معتقد بودند که به‌کارگیری روش‌ها و راهکارهای آموزش الکترونیکی کیفیت آموزش را ارتقا می‌دهد و منجر به یادگیری بهتر دانشجویان می‌شود [14]. اکثر مطالعات انجام شده در زمینة مقایسة روش آموزش الکترونیکی با روش سنتی در نقاط مختلف جهان و از جمله ایران بیانگر این مطلب است که یادگیری در هر دو گروه مشابه است و تفاوت معناداری مشاهده نشده است. گرچه در سایر رشته‌ها پژوهش‌های متعددی در خصوص تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر یادگیری انجام شده است، با توجه به اهمیت درس داروشناسی پرستاری در پیشگیری از اشتباهات و انحراف دارویی پرستاران، در مراقبتهای دارویی بیماران مؤثر است. همچنین، با توجه به مطالعات در زمینة ضعف دانش داروشناسی پرستاران، مطالعات زیادی انجام نشده است.
لذا، این مطالعه به بررسی سه شیوة آموزشی در درس داروشناسی پرداخته است تا راهکاری آموزشی به‌منظور جلوگیری از بروز اشتباهات دارویی و ضعف داروشناسی پرستاران بیابد. مطالعة حاضر سعی کرده است به مقایسة سه روش آموزش الکترونیکی، سنتی و الکترونیکی- سنتی در یادگیری درس داروشناسی دانشجویان پرستاری بپردازد و به این سؤال پاسخ دهد که آیا تفاوت معناداری در یادگیری از طریق سه روش آموزشی یادشده وجود دارد؟
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از لحاظ ماهیت و هدف کاربردی و در آن از روش نیمه‌تجربی استفاده شده است. جامعة هدف مطالعه شامل دانشجویان پرستاری است که به‌صورت سرشماری انتخاب شدند. به این منظور، از تمامی 90 نفر دانشجویان پرستاری دانشکدة پرستاری دانشگاه علوم پزشکی مشهد ورودی سال 1393 و 1394 که واحد درسی داروشناسی را انتخاب کرده بودند، درخواست شد تا در صورت تمایل در مطالعه شرکت کنند. تمامی دانشجویان موافقت خود را اعلام کردند. دانشجویان در 30 روز در سه گروه تصادفی 30 نفری قرارگرفتند: دانش داروشناسی با حیطة سازوکار دارویی، دستة دارویی، و عوارض دارویی با سه روش آموزش الکترونیکی، سنتی، و الکترونیکی- سنتی. گروه سنتی به شیوة مرسوم در کلاس درس به‌صورت عرضة مطالب در قالب سخنرانی مدرس مربوط شرکت کردند. در گروه آموزش الکترونیکی، مطالب به صورت فیلم، پاورپوینت و Word در قالب فایل فشرده (CD) در کلاس درس به دانشجویان عرضه شد تا با استفاده از اینترنت و رایانه مباحث را آموزش ببینند. دانشجویان با استفاده از این لوح فشرده میتوانستند در مکان و زمان دلخواه با استفاده از سیستم رایانه درس خود را به‌صورت فردی و کاملاً مستقل و با سرعت خود بگذرانند. تا جای ممکن سعی شد ویژگیهای قابل‌استفاده در کلاس درس مثل اهداف، طرح پرسشهای هر بخش، آزمون نهایی به شکل امتحان کتبی، ذکر خلاصه و معرفی منابع استفاده شود. در گروه آموزش الکترونیکی- سنتی مباحث بین دانشجویان با هماهنگی مدرس مربوط تقسیم‌بندی شد و از دانشجویان خواسته شد قبل از کلاس با استفاده از ابزار الکترونیکی نظیر اینترنت، پاورپوینت و Word مبحث مورد نظر را برای سخنرانی آماده کنند و در کلاس در کنار عرضة مباحث دانشجو، مدرس به ذکر توضیحات تکمیلی به‌صورت پرسش و پاسخ بپردازند. سه گروه مورد مطالعه از لحاظ محتوای آموزشی یکسان‌سازی شد. ابزار جمعآوری اطلاعات و سنجش متغیرها در این مطالعه، پرسشنامه و چک‌لیست بود. مقایسة بین سه گروه آموزشی در سه بخش اطلاعات دموگرافیکی، ارزیابی اهداف آموزشی با استفاده از آزمون پایان ترم، و نظرسنجی دانشجویان از شیوههای آموزشی با استفاده از پرسشنامة محقق‌ساخته انجام شد. اطلاعات دموگرافیکی عبارت بود از سن، جنس، دسترسی به رایانه، میزان استفاده از رایانه و میزان آشنایی با آن. ارزیابی اهداف آموزشی در پایان ترم با استفاده از آزمون کتبی مبتنی بر حیطة آموزشی صورت گرفت و میانگین نمرات سه گروه آموزشی در پایان با یکدیگر برای مقایسة یادگیری آزمون آماری شد. در پایان دوره با استفاده از پرسشنامة محقق‌ساخته با ضریب پایایی 9/0، نظرات دانشجویان تحت مطالعه در مورد شیوة آموزش الکترونیکی جمعآوری شد. پرسشنامه شامل 20 سؤال بسته بود که پاسخ درجه‌بندی بر اساس سه مقیاس درجهای لیکرت (موافق، بینظر، مخالف) طراحی شد. برای تجزیه‌وتحلیل دادهها از آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار) و آمار استنباطی(آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفة آنوا (one-way ANOVA)) با نرم‌افزار Spss نسخة 20 استفاده شد.
یافته‌ها
در این پژوهش 90 دانشجوی پرستاری شرکت کردند. میانگین سنی جامعة مورد پژوهش در گروه سنتی 7/20 سال و حداقل سن 20 و حداکثر 24 بود (انحراف معیار برابر است با 5/1). میانگین سنی جامعة مورد پژوهش در گروه الکترونیکی 6/21 سال و حداقل سن 22 و حداکثر 26 بود (انحراف معیار برابر است با 3/1). ادامة نتایج آمار توصیفی در جدول 1 نشان داده شده است.
همچنین، در جدول 2، نتایج آمار توصیفی پرسشنامة نظرسنجی در مورد آموزش الکترونیکی شامل معایب و مزایای آن نشان داده شده است.
بر اساس نتایج آزمون آنوا، بین میزان استفادة روزانه از رایانه بین سه گروه آموزشی اختلاف معناداری مشاهده شد. طبق جدول 3، میزان یادگیری در روش الکترونیکی- سنتی نسبت به دو روش آموزش الکترونیکی و سنتی بیشتر بود و تفاوت معنادار آماری بین سه روش آموزش مشاهده شد.
بر اساس جدول 3، از نظر میزان یادگیری و موفقیت در آزمون پایان دوره اختلاف معناداری بین دانشجویان سه گروه وجود داشت (000/0P=)؛ بدین معنا که توانایی و مهارت در یادگیری درس داروشناسی در سه گروه آموزشی یکسان نبود و بر اساس مقایسة اختلاف میانگین سه شیوه آموزشی، بین شیوة آموزش الکترونیکی- سنتی با شیوة آموزش سنتی و الکترونیکی تفاوت معناداری مشاهده شد. بر اساس نتایج مقایسة میانگین آزمون توکی (جدول 4) روش آموزش سنتی- الکترونیکی با دو روش دیگر تفاوت معناداری داشت.
جدول 1. نتایج آمار توصیفی در نمونة مورد مطالعه
|
گروه آموزشی |
متغیر |
درصد |
|
سنتی |
جنس |
8/58% مرد 2/41% زن |
|
الکترونیکی |
8/48% مرد 2/51% زن |
|
|
سنتی- الکترونیکی |
50% مرد 50% زن |
|
|
سنتی |
میزان استفاده از رایانه حداقل سه ساعت یا کمتر |
6/57% |
|
الکترونیکی |
66% |
|
|
سنتی-الکترونیکی |
2/72% |
جدول 2. آمار توصیفی پرسشنامة نظرسنجی آموزش الکترونیکی در نمونة مورد مطالعه
|
متغیر |
|
درصد فراوانی |
|
مزایای آموزش الکترونیکی |
ارتباط مستمر و مدام بین استاد و دانشجو |
85% |
|
ارتباط از راه دور و تبادل علمی |
75% |
|
|
دسترسی به منابع الکترونیکی روز دنیا |
79% |
|
|
عدم محدودیت زمانی و مکانی |
58% |
|
|
معایب آموزش الکترونیکی |
کمبود امکانات و منابع دانشگاه |
87% |
|
عدم دسترسی کافی به رایانه و اینترنت |
34% |
|
|
روش آموزش الکترونیکی |
علاقه‌مند به تدریس |
81% |
|
موثربودن در ترویج فرهنگ آموزش |
86% |
|
|
ناکافی بودن زیرساخت‌ها و امکانات در این روش |
66% |
|
|
نپذیرفتن این روش از نظر قابلیت |
15% |
جدول 3. مقایسة نمرات دانشجویان در سه روش آموزش
|
شیوة آموزش |
میانگین نمرات |
CI |
P-value* |
|
سنتی |
19/2±07/14 |
89/14-25/13 |
000/0 |
|
الکترونیکی |
6/2 ±97/13 |
94/14-99/12 |
|
|
سنتی-الکترونیکی |
7/2 ± 10/17 |
73/17-47/16 |
* One-way ANOVA
جدول 4. نتایج مقایسة میانگین آزمون توکی نمرات دانشجویان در سه روش آموزش
|
مقایسة بین گروه‌ها |
اختلاف میانگین‌ها |
P-value* |
|
|
سنتی |
الکترونیکی الکترونیکی- سنتی |
26/0 22/3- |
270/0 *023/0 |
|
الکترونیکی |
سنتی الکترونیکی- سنتی |
26/0- 48/3- |
270/0 *003/0 |
|
الکترونیکی- سنتی |
سنتی الکترونیکی |
22/3 48/3 |
023/0 003/0 |
*در سطح 05/0 معنادار.
بحث و نتیجه‌گیری
مطالعة حاضر، تأثیر سه روش آموزش سنتی، الکترونیکی و الکترونیکی- سنتی در یادگیری درس داروشناسی برای دانشجویان کارشناسی پرستاری را ارزیابی می‌کند. یافته‌های این مطالعه، با توجه به مقایسة میانگین نمرات سه گروه آموزشی نشان می‌دهد که آموزش الکترونیکی- سنتی توانسته تا حدودی انتظارات مربوط به یادگیری را بیش از دو روش دیگر محقق سازد. در مطالعة نوریان و همکاران [5]، همچنین مطالعة ریلی و همکاران [13] روش آموزش الکترونیکی نسبت به روش سنتی در یادگیری موفق بوده است که با نتایج مطالعة حاضر همسوست. مشارکت شرکت‌کنندگان در هر سه گروه آموزشی تا پایان مطالعه به‌صورت کامل انجام پذیرفت و 100 درصد دانشجویان به تمام سؤال‌ها پاسخ دادند.
نتایج مطالعة حاضر از نظر 100 درصدی مشارکت شرکت‌کنندگان تا پایان مطالعه با مطالعة شریفی و همکاران [9] همسوست. به استناد نتایج حاصل از این مطالعه، روش آموزش الکترونیکی- سنتی مشابه آموزش سنتی و در کنار آموزش الکترونیکی اهداف برنامة آموزشی را محقق ساخت که افزایش دانش و عملکرد در حیطة درس داروشناسی بود، به‌نحوی که روشی جایگزین در دانشکدههای پرستاری قابل‌استفاده است. در درس داروشناسی، دانشجو موظف به یادگیری نام علمی و درست داروهاست تا از خطاها و انحرافات دارویی دانشجو جلوگیری شود. بنابراین، در روش الکترونیکی- سنتی، در مرحلة نخست دانشجو به‌صورت الکترونیکی به جستجو و آشنایی با داروها میپردازد. سپس، در قالب کلاس درس به معرفی آن در حضور مدرس میپردازد. از این نظر، این روش در این مطالعه از روش‌های دیگر، هدف یادگیری را بیشتر محقق ساخت. یادگیری الکترونیکی چناچه بخواهد روش آموزشی مفیدی باشد باید بتواند در بهبود عملکرد تحصیلی و رضایت‌مندی یادگیرندگان از روش‌های سنتی پیشی بگیرد [19]. در مطالعة سهیلی و همکاران تفاوت معناداری بین نمرات پایان ترم آموزش سنتی و الکترونیکی و سنتی– الکترونیکی مشاهده شد [20] که معنادار بودن اختلاف بین سه روش آموزشی با مطالعة حاضر همسوست. در مطالعة روحی و همکاران، اختلاف معناداری بین نمرات آموزش سنتی و سنتی- الکترونیکی مشاهده شد [18] که با نتایج این مطالعه همسوست. در مطالعة حاضر آموزش الکترونیکی- سنتی در افزایش نمرة دانشجویان موفق بوده است. با توجه به مؤثربودن روش الکترونیکی- سنتی در این مطالعه میتوان این روش را مکمل آموزش سنتی در آموزش مهارت‌های بالینی درس داروشناسی استفاده کرد.
)