بررسی ارتباط بین عوامل روانی- اجتماعی با اختلالات اسکلتی- عضلانی در کاربران رایانه

پیمان پیران ویسه¹، مجید معتمدزاده طرقبه^2*، ایرج محمد فام³، احمد سلطان زاده⁴، عباس مقیم بیگی⁵

¹ دانشجوی کارشناسی ارشد ارگونومی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران،

2استاد، گروه ارگونومی، دانشگاه علوم پزشکی همدان ،همدان، ایران،

³دانشیار، گروه ارگونومی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران،

⁴ مربی، گروه بهداشت حرفه‌ای، دانشگاه علوم پزشکی قم ، قم، ایران

⁵ دانشیار، گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران،

* نشانی نویسنده مسئول: استاد، گروه ارگونومی، دانشگاه علوم پزشکی همدان ،همدان، ایران

E-mail: Motamedzade@yahoo.com

وصول:30/7/94، اصلاح:2/8/94، پذیرش:23/11/94

مقدمه

بسیاری از مشاغل و وظایف در دنیای کنونی به­نوعی با رایانه سروکار دارند. درصد بالایی از افراد، روزانه چندین ساعت با رایانه کارمی‌کنند. طبق گزارشات آمار اروپا (Eurostat)، 51 درصد از کارگران اروپایی روزانه از کامپیوتر استفاده ­می‌کنند (1). به­دلیل یکنواخت و تکراری بودن ماهیّت وظایف مربوط به رایانه، شیوع خودگزارشی اختلالات اسکلتی-عضلانی به­ویژه درنواحی گردن، پشت و کمر بالا می­باشد (3,2). درمطالعات مختلفی که بر روی اختلالات اسکلتی- عضلانی (Musculoskeletal disorders) صورت­گرفته، درد و MSDs در ناحیه­ی گردن، شانه، کمر بیش از سایر نقاط گزارش­شده­است. برای مثال در مطالعه­ی فراری گزارش­شده که درد در ناحیه­ی کمر و گردن، بیشترین اختلالات اسکلتی- عضلانی در مطالعات صورت­گرفته می‌باشند، همچنین در مطالعه­ی هلبک، این نواحی از شایع­ترین بخش‌های بدن درخصوص اختلالات اسکلتی-عضلانی گزارش­ شدند (5,4).

نتایج مطالعات داخلی نیز، بامطالعات بین­المللی همسو­بوده و بیشترین گزارش MSDs مربوط به شیوع اختلالات در نواحی گردن و کمر بوده ­است برای مثال در مطالعه­ی لقمانی که به­ بررسی رضایت شغلی و اختلالات اسکلتی-عضلانی در کارکنان اداری پرداخته­ شده، شیوع اختلالات در ناحیه­ی گردن و کمر بیش از سایر نواحی بدن گزارش شد. همچنین در مطالعه­ی چوبینه نیز همین نتایج به­دست­ آمد و اختلالات در نواحی گردن، کمر و شانه بیشترین شیوع را به خود اختصاص­ دادند (7,6).

اختلالات اسکلتی- عضلانی در محیط اداری، متأثر از ریسک فاکتورهای فیزیکی، روانی-اجتماعی، سازمانی و فردی می­باشند (10-8). از جمله عوامل مؤثر در شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی دراندام فوقانی، می­توان به ساعت کاری، تکرار و پوسچر نامناسب اشاره ­نمود (12,11). عوامل فردی از جمله سنّ، جنس، شاخص توده­ی بدنی و مصرف سیگار نیز رابطه­ی معناداری با اختلالات داشته­اند (13,11,10,8 ,1). یکی از عوامل تأثیرگذار در شیوع اختلالات، عوامل روانی- اجتماعی مرتبط با کار می­باشد. می­توان عوامل روانی- اجتماعی را فعل و انفعال جنبه‌های سازمانی (محیطی) و عوامل روانی (فردی) تعریف­ نمود که سلامت، رضایت، اثربخشی و کارآیی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد (14). برخی از این عوامل شامل: نیازمندی‌های شغلی، محتوای شغلی، کنترل شغلی، تعاملات اجتماعی، عوامل وابسته به نقش، آینده­ی شغلی و مسائل حرفه‌ای، مسائل مربوط به فن‌آوری و مسائل سازمانی یا مدیریتی می‌باشد. ارتباط عوامل روانی-اجتماعی، از جمله حمایت اجتماعی (15)، روابط کارگر-کارفرما (1)، کنترل شغلی پایین (17,16)، رضایت شغلی پایین (15) با شیوعMSDs  در مطالعات مختلف معنادار گزارش­ شده ­است.

بنابراین، با توجه به متغیربودن عوامل سازمانی و روانی- اجتماعی از یک سو و همچنین متفاوت­بودن سطح قابل قبول این فاکتورها درجوامع مختلف که برگرفته از فرهنگ آن جوامع می‌باشد، مطالعه­ی حاضر با هدف بررسی ارتباط بین عوامل روانی- اجتماعی با اختلالات اسکلتی- عضلانی در کارکنان اداری انجام­ شده­ است.

مواد و روش­ها

این مطالعه­ی مقطعی بخشی از یک پروژه­ی مداخله‌ای در میان کارکنان اداری می­باشد که درطی سال­های 91 و 92  و در سه شهر منطقه­ی هفت عملیات انتقال گاز ایران (همدان، اراک و کرمانشاه) صورت­ گرفته ­است. جامعه­ی مورد مطالعه در این تحقیق، کارکنان بخش اداری شاغل در منطقه­ی هفت عملیات گاز ایران بودند. به­دلیل کوچک­ بودن جامعه­ی مورد مطالعه، روش بررسی براساس سرشماری انجام­ شد که شامل 300  کارمند بود. معیارهای ورود افراد به مطالعه شامل (الف) کارکنانی که به­طور متوسط روزانه 3 ساعت با رایانه کار می­کنند، (ب) افراد با حداقل 12 ماه سابقه شغلی بودند.

در این مطالعه، داده­ها با استفاده از پرسش­نامه­ی بی­نام و به­صورت مصاحبه در محل جمع آوری­شد. ابزار جمع­آوری داده­ها از 2 بخش تشکیل شده بود: الف) پرسش­نامه­ی نوردیک: برای تعیین شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی در نواحی مختلف بدن افراد مورد مطالعه، از پرسش­نامه نوردیک استفاده­شد. این پرسش­نامه، ازدیدگاه اپیدمیولوژیک بیشتر برای مطالعات مقطعی کاربرد دارد و می‌تواند اطلاعات مفید و قابل­توجه­ای را ارائه­کند که از این اطلاعات می‌توان در زمینه­ی اقدامات اصلاحی استفاده­نمود. روایی و پایایی پرسش­نامه، توسط متخصصان سنجیده و مورد تأیید قرار گرفته ­است (19,18). ب) پرسش­نامه­ی همه­پرسی از کارکنان (ALL EMPLOEE SURVEY): این پرسش­نامه برگرفته از یک بررسی­است که به­صورت سالانه توسط اداره­ی نظارت بر سلامت سربازان بازنشسته انجام می‌شود. هدف از این بررسی که به­صورت مداوم صورت می­گیرد‌، اندازه­گیری رضایت کارکنان، عوامل موثر بر بهره­وری، رضایت و فرهنگ سازمانی می‌باشد. این پرسش­نامه متشکل از سه بخش رضایت شغلی، ارزیابی سازمانی و فرهنگ سازمانی است (21,20). در مطالعه­ی حاضر، تمرکز بر روی بخش ارزیابی سازمانی بوده و یافته­های مربوط به ارزیابی سازمانی و ابعاد روانی- اجتماعی آن ارائه ­شده ­است. این بخش، شامل 27 سؤال و 17 حیطه شامل همکاری (2 سؤال)، حل تعارض (1 سؤال)، پذیرش تنوع (3 سؤال)، حمایت همکارها (2سؤال)، حمایت سرپرست (1سؤال)، خدمات به مشتری (2سؤال)، نوآوری (1سؤال)، منابع (3 سؤال)، ایمنی (1سؤال)، رهبری (2سؤال)، پاداش‌ (3 سؤال)، توسعه­ی کارکنان (1سؤال)، توازن کار/خانواده (1سؤال)، برنامه­ریزی و ارزشیابی (1سؤال)، کنترل شغلی (1سؤال)، نیازمندی­ها (2سؤال) و مدنیّت (8 سؤال) می باشد. از شرکت­کنندگان خواسته ­شد که به ­مقیاس 5 امتیازی لیکرت از 1 (کاملأ مخالف) تا 5 (کاملأ موافق) و یک گزینه‌ (اطلاعی ندارم) به سوالات پاسخ دهند.

لازم به­ذکراست که برای تایید روایی و پایایی این پرسش­نامه، ابتدا پرسش­نامه­ی مورد نظر ترجمه، سپس توسط متخصصان مرتبط با زمینه­ی روایی آن مورد تأییدقرارگرفت و درنهایت، برای اندازه­گیری پایایی، پرسش­نامه میان کارکنان اداری توزیع شد (n=25) و پایایی آن با توزیع پرسش­نامه بین 25 نفر از کارکنان بخش اداری و با ضریب آلفای کرونباخ 9/0 به­دست آمد.

تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از نرم­افزار SPSS (نسخه 0/16) انجام­گرفت و مقدار p کمتر از 05/0 به­عنوان سطح معناداری در نظر گرفته شد. دراین مطالعه، برای بررسی ارتباط بین عوامل روانی- اجتماعی با اختلالات اسکلتی-عضلانی از آزمون آماری کای­دو استفاده­ شد. بعلاوه، از مدل رگرسیون لجستیک برای تعیین عوامل مؤثر بر اختلالات اسکلتی- عضلانی استفاده­گردید.

یافته‌ها

از بین 300 نفر شرکت­کننده در مطالعه، تنها 143 نفر (66/47 درصد) در مطالعه همکاری کامل نمودند. از میان افراد مورد مطالعه (8/9 درصد) 14 زن و (2/91 درصد) 129مرد بودند. ویژگی‌های دموگرافیک و سازمانی افراد مورد مطالعه در جدول 1 ارائه­ شده­ است. یافته­ها نشان می­دهند که بیش از 90 درصد افراد مورد مطالعه مرد و نزدیک به 90 درصد نیز متأهل می­باشند.

میزان شیوع 3 ماهه اختلالات اسکلتی- عضلانی در نواحی مختلف بدن جمعیت مورد مطالعه، درجدول 2 ارائه شده­است. براساس نتایج به­دست­ آمده، بیشترین میزان شیوع مربوط به کمر (7/49 درصد) و کمترین میزان شیوع این اختلالات نیز مربوط به آرنج (7/7 درصد) می­باشد.

نتایج بررسی عوامل مؤثر بر شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی در هریک از اندام­ها با استفاده از مدل­سازی رگرسیون لجستیک در جدول 3 ارائه­ شده ­است. نتایج این مدل­سازی، نشان­داد که شیوع اختلال در ناحیه گردن با متغیرهای توازن کار/خانواده و کنترل شغلی دارای ارتباط معنادارمی­باشد (05/0>p). نتایج مدل­سازی مربوط به اختلالات ناحیه­ی آرنج نشان­ داد که شیوع اختلال در آرنج با متغیرهای رهبری و منابع دارای ارتباط معنادار می­باشد (05/0>p). یافته های مربوط به مدل­سازی ناحیه­ی پشت نشان­ داد که شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی در این ناحیه با متغیرهای خدمات به مشتریان، رهبری، منابع، حمایت همکار‌ها، پاداش و همکاری دارای ارتباط معنادار می­باشد (05/0>p). نتایج مدل­سازی مربوط به کمردرد، نشان­ داد که شیوع اختلال در کمر با توسعه­ی کارکنان دارای ارتباط معنادار می­باشد (05/0>p). بعلاوه، نتایج مدل­سازی رگرسیونی مربوط به اختلالات ناحیه­ی دست و مچ دست، نشان­ داد که شیوع اختلال در این ناحیه با متغیر نیازمندی شغلی دارای ارتباط معنادار می­باشد (05/0>p).

بحث

مطالعه­ی حاضر که با هدف بررسی تأثیر عوامل روانی- اجتماعی بر شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی در کمر، پشت و اندام‌های فوقانی در میان کارکنان اداری طراحی و اجراء شد، نشان­داد که اختلالات اسکلتی- عضلانی ناحیه‌ای با برخی از پارامتر‌ها و ابعاد روانی-اجتماعی دارای ارتباط معنادار می‌باشد.

باتوجه به پیشرفت و حرکت دنیای کاری به سمت رایانه و استفاده­ی روز افزون از آن، شیوع اختلالات اسکلتی-عضلانی به­خصوص در نواحی کمر، گردن و شانه روبه­افزایش­است (24-22, 5-2). یافته­های این مطالعه نیز، نشان­داد که ناحیه­ی کمر، دارای بیشترین شیوع اختلالات اسکلتی- عضلانی و بعد از آن گردن، پشت و شانه در رده‌های بعدی قرار دارند. جان وان تاناکول نیز در مطالعه‌ای که بر روی 1428 نفر از کارکنان اداری انجام ­داد، نتایجی شبیه مطالعه­ی حاضر را به­دست ­آورد. محقق گزارش­ نمود که از میان نواحی مختلف بدن، بیشترین شیوع مربوط به گردن، کمر و پشت می­باشد (2). نکته­ی قابل توجه این می باشد که اگرچه جمعیت مورد مطالعه، یک جامعه جوان می­باشد و این میزان شیوع قابل­انتظار نیست، اما علاوه بر نقش عوامل سازمانی و روانی-اجتماعی، این شیوع بالا می­تواند تحت تأثیر متغیرهایی نظیر میزان ساعت کار روزانه­ی بالا و میزان ساعت کار بالا با رایانه نیز باشد.

نتایج مدل­سازی رگرسیونی نشان­داد از میان عوامل روانی- اجتماعی، نیازمندی‌های شغلی با دست/مچ دست، توازن کار/خانواده با شیوع اختلالات در گردن، کنترل شغلی با اختلالات در گردن، رهبری و منابع با آرنج و پشت، خدمات به مشتریان، حمایت همکاران، پاداش و همکاری با پشت و توسعه­ی کارکنان با اختلالات در ناحیه کمر معناداربود. بنابراین، می‌توان نتیجه­ گرفت که تنش‌های مربوط به عوامل روانی-اجتماعی و سازمانی، بیشترین تأثیرخود را بر روی نواحی گردن و پشت می‌گذارند که همسو با برخی مطالعات نیز می­باشد. بونجرز نیز گزارش­ نمود که عوامل روانی- اجتماعی به­میزان متوسطی با علائم در نواحی گردن و اندام‌های فوقانی مرتبط هستند ولی تأثیر اختصاصی بر روی یک اندام ندارند (25). در مطالعات مشابه، غالبأ گردن با این دسته از فاکتورها نتایج معناداری را نشان ­داده ­است (26,17,16,12). این مسأله قابل ذکراست که در بسیاری از مطالعات، کنترل شغلی و نیازمندی شغلی با اختلالات در نواحی گردن و شانه دارای ارتباط معناداربوده که دلیل آن، توجه بیشتر مطالعات صورت­گرفته بر روی این دو فاکتور بوده­ است (25). در مطالعه­ی حاضر نیز، هرچند­که شیوع اختلالات در ناحیه­ی گردن، بیش ازسایر اندام‌های فوقانی گزارش شد، با این­حال در مدل نهایی تعداد بیشتری از عوامل سازمانی و روانی-اجتماعی با اختلالات در ناحیه­ی پشت معنادار بوده‌اند.

درمیان عوامل روانی-اجتماعی نیز، یازده حیطه از 16 حیطه­ی مورد اندازه­گیری با شیوع اختلالات معنادار بوده که از این بین در مطالعات گذشته نیز حیطه­هایی مانند کنترل شغلی، حمایت همکاران، حمایت سرپرست و نیازمندی‌های شغلی موردبررسی­قرارگرفته واین مطالعات، اذعان­داشته­اند که این فاکتورها بر روی شیوع اختلالات، تأثیرگذار می‌باشند (28,27,25). این یافته با نتایج مطالعه حاضر، دارای همخوانی می­باشد. البته قابل ذکراست که برخی از فاکتور‌ها و حیطه­های مورد بررسی در این مطالعه شامل توازن کار / خانواده، رهبری، منابع، مشتری‌ها، پاداش، همکاری و توسعه­ی کارکنان در مطالعه­ی دیگری به­صورت مستقیم مورد بررسی قرار نگرفته­ است.

تاکنون مطالعات مختلفی جهت تعیین تأثیر عوامل روانی-اجتماعی بر روی اختلالات اسکلتی- عضلانی    صورت­گرفته­ که بسیاری از مطالعات، وجود این ارتباط را تأییدنموده­اند. نتایج این تحقیق، نشان­می­دهد که فراتر از عوامل روانی-اجتماعی، این اختلالات ممکن­ است دارای ریشه‌های عمیق‌تری در تار و پود سازمان و همچنین توقعات فرد باشد. درنتیجه پیشنهاد می­گردد که مطالعات بیشتری دراین زمینه صورت­ گیرد.

هر چند در این مطالعه، سعی ­شد جنبه‌های روانی- اجتماعی در نظر گرفته شوند و در آنالیزهای رگرسیون لحاظ­گردند، اما با انجام مطالعه‌ای وسیع­تر و حجم نمونه­ی بزرگ­تر، شاید بتوان به ­نتایج متقن و محکمتری دست ­یافت. چرا که  به­نظر می­رسد مهم­ترین محدودیّت این مطالعه، جامعه­ی آماری پایین آن و همچنین درصد پاسخگویی پایین که بخشی از آن به­دلیل تعداد بالای سوالات و بخش دیگر آن به­خاطر ماهیّت سوالاتِ مربوط به مسؤولان و سرپرست بالادستی فرد بوده، باشد. از مهم­ترین نقطه­ی قوت این مطالعه می‌توان به­استفاده از پرسش­نامه­ی جدید اشاره ­نمود که علاوه بر ویژگی‌های روانی- اجتماعی، عوامل سازمانی همچون رهبری، منابع و خدمات به مشتریان را نیز در بردارد و می‌توان با دید وسیع­تری به­بررسی و ریشه‌یابی اختلالات اسکلتی- عضلانی پرداخت.

تقدیر و تشکر

این پروژه با حمایت مالی شرکت انتقال گاز ایران صورت ­گرفته ­است. از مدیریّتHSE  منطقه­ی هفت عملیات انتقال گاز و همچنین زحمات بی­شائبه­ی مهندس صادق افشون در مراحل اجرای این پروژه کمال تشکر را داریم.

References

1. Kaliniene G, Ustinaviciene R, Skemiene L, Januskevicius V. Associations between neck musculoskeletal complaints and work related factors among public service computer workers in Kaunas. International journal of occupational medicine and environmental health. 2013;26(5):1-12.
2. Janwantanakul P, Pensri P, Jiamjarasrangsri V, Sinsongsook T. Prevalence of self-reported musculoskeletal symptoms among office workers. Occupational Medicine. 2008;58(6):436-8.
3. Jensen C. Development of neck and hand-wrist symptoms in relation to duration of computer use at work. Scand J  Work Environ Health. 2003;29(3):197–205.
4. Ferrari R, Russell AS. Neck pain. Best Practice & Research Clinical Rheumatology. 2003;17(1):57-70.
5. Ihlebaek C, Brage S, Eriksen H. Health complaints and sickness absence in Norway, 1996–2003. 2007;57(1):43-9.
6. Choobineh A, Motamedzade M, Kazemi M, Moghimbeigi A, Heidari Pahlavian A. The impact of ergonomics intervention on psychosocial factors and musculoskeletal symptoms among office workers. International Journal of Industrial Ergonomics. 2011;41(6):671-6.
7. Loghmani A, Golshiri P, Zamani A, Kheirmand M, Jafari N. Musculoskeletal symptoms and job satisfaction among office-workers: A Cross-sectional study from Iran. Acta medica academica  2013;42(1):54-46.
8. da Costa BR, Vieira ER. Risk factors for work-related musculoskeletal disorders: a systematic review of recent longitudinal studies. American journal of industrial medicine. 2010;53(3):285-323.
9. Marras WS, Cutlip RG, Burt SE, Waters TR. National occupational research agenda (NORA) future directions in occupational musculoskeletal disorder health research. Applied ergonomics. 2009;40(1):15-22.
10. Roquelaure Y, Ha C, Rouillon C, Fouquet N, Leclerc A, Descatha A, et al. Risk Factors for Upper-Extremity Musculoskeletal Disorders in the Working Population. Arthritis Care & Research. 2009;61(10):1425-34.
11. Harris-Adamson C, Eisen EA, Dale AM, Evanoff B, Hegmann KT, Thiese MS, et al. Personal and workplace psychosocial risk factors for carpal tunnel syndrome: a pooled study cohort. Occupational and environmental medicine. 2013;70(8):529-37.
12. Park BC, Cheong HK, Kim EA, Kim SG. Risk Factors of Work-related Upper Extremity Musculoskeletal Disorders in Male Shipyard Workers: Structural Equation Model Analysis. Safety and health at work. 2010;1(2):124-33.
13. Govindu NK, Babski-Reeves K. Effects of personal, psychosocial and occupational factors on low back pain severity in workers. International Journal of Industrial Ergonomics. 2014;44(2):335-41.
14. Theorell T. Psychosocial factors in research on work conditions and health in Sweden. Scandinavian Journal of Work, Environment & Health. 2007;33:20-6.
15. Meksawi S, Tangtrakulwanich B, Chongsuvivatwong V. Musculoskeletal problems and ergonomic risk assessment in rubber tappers: A community-based study in southern Thailand. International Journal of Industrial Ergonomics. 2012;42(1):129-35.
16. Andersen JH, Haahr JP, Frost P. Risk factors for more severe regional musculoskeletal symptoms: A two-year prospective study of a general working population. Arthritis & Rheumatism. 2007;56(4):1355-64.
17. Sim J, Lacey R, Lewis M. The impact of workplace risk factors on the occurrence of neck and upper limb pain: A general population study. BMC Public Health open Access. 2006;6:234.
18. Kuorinka I, jansson B, Kilbom A, Vinterberg H, Biering-Sorensen F, Andersson G. Standard Nordic Questionnaires for the analysis of musculoskeletal symptoms. Applied Ergonomics. 1987;18(3):233-7.
19. AR C. posture assessment methods in occupational ergonomics. Hamadan: Fanavaran; 1383 (Persian.(
20. Osatuke K, Fishman J, Moore SC, Dyrenforth SR, editors. Relationship between portrayals of VA hospitals in the media, and employee and patient satisfaction: an exploratory analysis. annual national conference of the American Association for Public Opinion Research; 2009; Hollywood.
21. United States Department of Veterans Affairs. Organizational Surveys  [updated 29 Nov 2009]. Available from: http://www.colmr.research.va.gov/resources/org_surveys/employee_survey.cfm.
22. Gerr F, Marcus M, Ensor C, Kleinbaum D, Cohen S, Edwards A, et al. A prospective study of computer users: I. Study design and incidence of musculoskeletal symptoms and disorders. American journal of industrial medicine. 2002;41(4):221-35.
23. Korhonen T, Ketola R, Toivonen R, Luukkonen R, Häkkänen M, Viikari-Juntura E. Work related and individual predictors for incident neck pain among office employees working with video display units. Occupational and environmental medicine. 2003;60(7):475-82.
24. Sjøgren P, Ekholm O, Peuckmann V, Grønbæk M. Epidemiology of chronic pain in Denmark: An update. European Journal of Pain. 2009;13(3):287-92.
25. Bongers PM, Ijmker S, Van den Heuvel S, Blatter BM. Epidemiology of work related neck and upper limb problems: psychosocial and personal risk factors (part I) and effective interventions from a bio behavioural perspective (part II). Journal of occupational rehabilitation. 2006;16(3):272-95.
26. Eltayeb S, Staal JB, Hassan A, de Bie RA. Work related risk factors for neck, shoulder and arms complaints: a cohort study among Dutch computer office workers. Journal of occupational rehabilitation. 2009;19(4):315-22.
27. Cagnie B, Danneels L, Van Tiggelen D, De Loose V, Cambier D. Individual and work related risk factors for neck pain among office workers: a cross sectional study. European Spine Journal. 2007;16(5):679-86.
28. Tornqvist EW, Hagberg M, Hagman M, Risberg EH, Toomingas A. The influence of working conditions and individual factors on the incidence of neck and upper limb symptoms among professional computer users. International archives of occupational and environmental health. 2009;82(6):689-702.

Effects of Psychosocial Factors on Prevalence of Musculoskeletal Discomfort in VDT Workers

Peyman Piranveyseh

MSc student of Ergonomics, school of public health, Hamadan University of medical science, Hamadan, Iran.

*Majid Motamedzade

Professor, Department of ergonomics, Hamadan University of Medical Sciences, Hamadan, Iran.

Iraj Mohammad Fam

Assosiate professor, Department of ergonomics Hamadan University of Medical Sciences, Hamadan, Iran.

Ahmad Soltanzadeh

PhD candidate, Occupational Health Department, School of Health, Qom University of Medical Sciences, Qom, Iran.

Abbas Moghimbeigi

Associated professor, Department of Biostatistics and Epidemiology, Hamadan University of Medical Sciences, Hamadan, Iran