بررسی تأثیر دریافت آموزش الکترونیکی آموزه های قرآنی بر رضایت زناشویی در کارمندان دانشگاه علوم پزشکی سبزوار

سمیرا فوجی¹، مریم محسن آبادی²، عزت صمدی پور³، مرجان وجدانی⁴ ، رحیم اکرمی^5*

¹ کارشناسی ارشد آموزش پرستاری، عضو هیأت علمی دانشکده پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران

² کارشناس ارشد علوم قرآنی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران

³ کارشناسی ارشد آموزش پرستاری، عضو هیأت علمی دانشکده پیراپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران

⁴ کارشناس ارشد مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، مرکز تحقیقات سلامت سالمندان،دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران

⁵ کارشناس ارشد اپیدمیولوژی، گروه پزشکی اجتماعی ، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران

‏^*نشانی نویسنده مسؤول: سبزوار، دانشگاه علوم پزشکی، معاونت تحقیقات و فناوری، رحیم اکرمی

E-mail: akrami.rahim@gmail.com

چکیده

زمینه و هدف: عوامل مختلفی بر استحکام و دوام خانواده تأثیّر می­گذارند که از جمله‌ی آن‌ها رضایت بین زوجین است. مطالعه‌ی حاضر به بررسی تأثیّر دریافت آموزش الکترونیکی آموزه های قرآنی بر رضایت زناشویی در کارمندان حوزه آموزشی و پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار پرداخته است.

مواد و روشها: این مطالعه به روش مداخله­ای (نیمه تجربی) از نوع قبل و بعد (Before-After Study) بر روی 32 نفر از کارکنان زن متأهّل دانشگاه علوم پزشکی سبزوار در سال 1392 انجام گرفت. ابزار جمع آوری اطّلاعات، پرسش­نامه‌ی رضایت زناشویی بود و جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم افزار STATA نسخه‌ی 11 استفاده شد. در همه‌ی آنالیز­ها سطح معنی داری 05/ 0 در نظر گرفته شد و آزمون فرضیّه‌ها دو طرفه می­باشند. جهت بررسی میزان رضایت زناشویی و اطّلاعات دموگرافیک از آمار توصیفی و جهت بررسی تحلیلی از آزمون‌های تی جفت شده (PairedT-test) و تی مستقل (Two-sampleT-test) ، آنالیز واریانس استفاده شده است.

یافته­ها: میانگین سنّی افراد شرکت کننده 85/7 ± 35 سال می­باشد. میانگین تعداد سال‌هایی که از ازدواج افراد شرکت کننده گذشته بود 2/9±66/11 سال می­باشد. . میانگین رضایت زناشویی بعد از مداخله به6/4 ± 14/29 به طور معنی داری افزایش یافت)001/0>(P. همه‌ی ابعاد رضایت زناشویی میانگین بعد از مداخله نسبت به قبل از مداخله افزایش یافته بود.که در ابعاد  تحریف انحرافی، رضایت زناشویی، مسائل شخصیّتی، ارتباط، حلّ تعارض، مدیریّت مالی، رابطه‌ی جنسی، خانواده و دوستان، نقش­های مساوات طلبی، جهت گیری مذهبی افزایش میانگین نسبت به قبل از مداخله معنی­دار بوده است.

نتیجه­گیری: نتایج این مطالعه نشان دهنده‌ی تأثیّر مثبت آموزش الکترونیکی آموز­های قرآنی بر رضایت زناشویی کارمندان حوزه‌ی آموزشی و پژوهشی زن بوده است و به نظر می رسد با توجّه به افزایش استفاده از امکانات الکترونیکی و رایانه ای در جامعه‌ی امروزی، آموزش­های الکترونیک دینی و اسلامی، می­تواند تأثیّرات مهمّی در افزایش کیفیّت زندگی و سلامت افراد داشته باشند.

مقدمه

یکی از نهادهای مهم اجتماعی که به لحاظ اهمیّت، نقش و کارکردهای مختلف، مورد توجّه علمای مذهبی، اخلاقی و صاحب نظران تعلیم و تربیت، جامعه­شناسی و روان شناسی قرار گرفته است، نهاد خانواده می­باشد(1). لذا، اهمیّت شناخت و بررسی عواملی که سبب قوام و استحکام این نهاد اجتماعی می­گردند، می­تواند گامی مفید در راستای ارتقای سطح فرهنگ جامعه باشد. عوامل مختلفی بر استحکام و دوام خانواده تأثیرمی­گذارند که از جمله‌ی آن‌ها رضایت بین زوجین است (2). رضایت زناشویی یکی از مهم­ترین عوامل اثر گذار بر عملکرد خانواده می­باشد. همه زوج‌ها به دنبال آن هستند که از زندگی زناشویی خود لذّت ببرند و احساس رضایت داشته باشند. رضایت زناشویی عبارت است از احساسات عینی از خشنودی، رضایت و لذّت تجربه شده توسّط زن یا شوهر موقعی که همه‌ی جنبه­های ازدواجشان را در نظر می­گیرند (3).

بهترین خاستگاه روابط سالم، خانه و خانواده می‌باشد. رابطه‌ی خوشایند و آرام­بخش زن و شوهر نه تنها مناسب­ترین بستر رشد و شکوفایی و تعالی شخصیّت آن‌ها را فراهم می‌نماید؛ بلکه، چنین رابطه­ای از نیاز­های ضروری فرزندان نیز به شمار می­آید و به نوبه خود در رشد و تعالی آن‌ها بسیار مؤثّر است (4).

وجود عقاید مذهبی تأثیر بسزایی در استحکام خانواده دارد. ایمان به خدا موجب می­شود که نگرش فرد به کلّ هستی هدفدار باشد. عدم ایمان به خدا موجب می­شود که فرد انسجام و آرامش نداشته باشد. همین امر موجب ضعف و منشا اختلاف­های بسیاری در زندگی خانوادگی می­شود. پایبندی به مذهب، عامل مهمّی در پایداری ازدواج و رضایت زناشویی است (5).

نتیجه‌ی پژوهشی رضایی و همکاران نشان داده است که همبستگی مثبت و معنی­داری بین میزان عمل به باور­های دینی و میزان صمیمیّت، محبت و پایبندی به تعهّدات در بین زوجین وجود دارد. به این معنی که هر چه میزان عمل به باور­های دینی در زنان بالاتر بوده، آن‌ها صمیمیّت بیشتری با همسران خود تجربه کرده­اند (6).

قرآن کریم  نمونه‌ی کاملی از تعالیم و آموزش های لازم جهت زندگی انسان‌ها به شمار می‌رود. این کتاب جامع، رساترین پیام الهی برای بشریّت است که مهم‌ترین هدف آن  هدایت انسان به سمت فلاح و رستگاری است (7). امروزه در اکثر خانواد­ها مذهب و زندگی خانوادگی، عمیقاً در هم تنیده و غیر قابل تفکیک است.

تحقیقات انجام شده در مورد فرآیند­های خانوادگی نشان داده است که باور­ها و اعمال مذهبی و معنوی نقش بسیار مهمّی در کارکرد­های سالم خانوادگی دارد. شناخت و بررسی عواملی که سبب قوام و استحکام این نهاد اجتماعی می­گردد، می­تواند گامی مفید در راستای ارتقای سطح کیفیّت زندگی و سلامت روحی و روانی افراد جامعه باشد (8). لذا، در این مطالعه به بررسی تأثیر آموزش الکترونیکی آموزه‌های قرآنی بر میزان رضایت زناشویی پرداختیم.

مواد و روش ها

در این مطالعه مداخله­ای (نیمه تجربی) که از نوع قبل و بعد (Before-After Study) می­باشد به بررسی تأثیرآموزش الکترونیکی آموزه‌های قرآنی بر رضایت زناشویی پرداخته شده است. جامعه‌ی مورد پژوهش کارمندان دانشگاه علوم پزشکی سبزوار می­باشد. نمونه گیری به صورت در دسترس انجام گرفته است. به طوری که کلیّه‌ی کارمندان حوزه‌ی آموزشی و پژوهشی زن متأهّل دانشگاه علوم پزشکی سبزوار به عنوان افراد شرکت کننده در مطالعه انتخاب شده­اند. تعداد افراد شرکت کننده در این مطالعه 32 نفر بودند.

پس از شرح اهداف و راهنمای مطالعه برای افراد شرکت کننده و گرفتن رضایت نامه آگاهانه، از آن‌ها خواسته شد پرسشنامه رضایت زناشویی انریچ را تکمیل کنند. پرسشنامه رضایت زناشویی انریچ  اوّلین بار توسّط السون، دراکمن و فورنیر  معرّفی شده است. در ایران سلیمانیان با 115 سؤوال و 12 زیر مقیاس همبستگی درونی این آزمون را 93%گزارش کرده است (3). روش نمره گذاری این آزمون به صورت پنج گزینه­ای و از نوع لیکرت است. (خیلی زیاد، زیاد، در حدّ متوسّط، کم و خیلی کم)  به هر یک از گزینه ها امتیاز صفر تا چهار داده ­شد. بعد از تکمیل پرسشنامه‌ها مداخله‌ی آموزشی به مدّت یک ماه آغاز شد. محتوی آموزشی شامل جنبه‌های مختلف رضایت زناشویی (تحریف انحرافی، رضایت زناشویی، مسائل شخصیّتی، ارتباط، حلّ تعارض، مدیریّت مالی، فعّالیّت­های اوقات فراغت، رابطه‌ی جنسی، فرزندان و فرزند پروری، خانواده و دوستان، نقش­های مساوات طلبی، جهت گیری مذهبی ) بود.

محتوای آموزشی با استناد به قرآن و استفاده از آیات و احادیث معتبر در جنبه­های مورد بررسی بر اساس پرسشنامه رضایت زناشویی انریچ توسّط کارشناس ارشد پژوهش­های قرآنی استخراج و مطالب استخراج شد. جهت روایی محتوای آموزشی در اختیار 10 نفر از استادان برجسته‌ی رشته علوم قرآنی قرار داده شد و با استفاده از نظرات اصلاحی استادان محتوای آموزشی به صورت 30 پیام در مورد جنبه­های مختلف رضایت زناشویی آماده شد.

به مدّت یک ماه هر روز یک پیام با بیان عنوان و تفسیر موضوع مربوط از طریق مایکروسافت آفیس Communicator 2007  با قابلیّت پرینت برای تمامی نمونه ها توسّط پژوهشگر در ساعات اداری برای کارمندان حوزه‌ی آموزشی و پژوهشی ارسال می‌شد. علاوه بر ارسال پیام از طریق کامیونیکیتور و دریافت پاسخ همزمان از افراد شرکت کننده مبنی بر دریافت و مطالعه پیام مربوط پیام ها روزانه از طریق اتوماسیون ادراری نیز ارسال می­شد به طوری که افراد پیام ها را در پروفایل خود داشتند و می­توانستند تا آخرین ساعت کار اداری هر زمان که وقت آزاد داشتند، پیام را مطالعه نمایند.

معیار خروج از مطالعه، عدم مطالعه 3 یا بیش از 3 پیام ارسالی بود. بعد از گذشت یک ماه و دریافت 30 پیام استخراج شده از آیات و احادیث معتبر در مورد جنبه­های مختلف رضایت زناشویی، مجدداً پرسشنامه رضایت زناشویی بعد از گذشتن 10 روز از اتمام مداخله توسّط افراد شرکت کننده تکمیل شد. اطّلاعات به‌دست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. قابل ذکر است که با توجّه به معیارهای خروج هیچ یک از نمونه ها از مطالعه خارج نشدند.

جهت بررسی میزان رضایت زناشویی و اطّلاعات دموگرافیک از آمار توصیفی و جهت بررسی تحلیلی از آزمون‌های تی مستقل (Two-sample t test)، تی جفت شده (Paired t test) و آنالیز واریانس استفاده شده است. داده ها با نرم افزار STATA نسخه‌ی 11 مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. در همه‌ی آنالیزها سطح معنی داری 05/0 در نظر گرفته شده بود و فرض محقّقین در آزمون فرضیّه ها دو طرفه بوده است.

یافته­ها

در این مطالعه تعداد 32 نفر از کارمندان حوزه‌ی آموزشی و پژوهشی زن شاغل در دانشگاه علوم پزشکی سبزوار مورد مطالعه قرار گرفتند .مطابق با جدول 1 اطّلاعات دموگرافیک افراد تحت مطالعه بیان شده است. (جدول 1)

در این مطالعه ابعاد مختلف رضایت زناشویی با استفاده از آمار توصیفی در دوازده زیر مقیاس (تحریف انحرافی، رضایت زناشویی، مسایل شخصیّتی، ارتباط، حلّ تعارض، مدیریّت مالی، فعّالیّت­های اوقات فراغت، رابطه‌ی جنسی، فرزندان و فرزند پروری، خانواده و دوستان، نقش­های مساوات طلبی، جهت گیری مذهبی) مورد بررسی قرار گرفت(جدول 2).

در کل میانگین تمام ابعاد رضایت زناشویی بعد از مداخله نسبت به قبل از مداخله افزایش یافته بود.  جهت بررسی اختلاف میانگین در ابعاد مختلف رضایت زناشویی از آزمون تی جفت شده (Paired t test)  استفاده شد. اختلاف میانگین در تمام ابعاد بعد از مداخله با سطح معنی داری ( 5 0/ 0 p-value <).  به جز ابعاد فعّالیّت­های اوقات فراقت و فرزندان و فرزند پروری معنی دار شد (جدول 2).

در بررسی ارتباط رضایت زناشویی با برخی از اطّلاعات دموگرافیک،  افراد از نظر سن به سه گروه سنّی 34-24 ،44-35 و بیشتر از 44 سال تقسیم شدند. جهت بررسی ارتباط رضایت زناشویی با سنّ افراد شرکت کننده از آنالیز واریانس استفاده شد. از نظر تحصیلات افراد شرکت کننده و همسرانشان به دو گروه کم‌تر از لیسانس، لیسانس و بالاتر تقسیم شدند. از نظر تعداد فرزند افراد به دو گروه یک و کم‌تر از یک فرزند و دو و بیشتر از دو فرزند تقسیم شدند و از نظر تعداد سال‌هایی که از ازدواج آن‌ها می­گذشت نیز به دو گروه کم‌تر از ده سال، ده سال و بیشتر تقسیم شدند. جهت بررسی ارتباط تحصیلات زن و همسرانشان، تعداد فرزند، تعداد سال‌هایی که از ازدواج آن‌ها می­گشت با رضایت زناشویی از آزمون تی مستقل استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان داد رضایت زناشویی با تحصیلات زن (03/0 = p)، تعداد فرزندان(01/0=p) ارتباط معنی داری دارد و با تحصیلات همسر (7/0= p)، تعداد سال‌هایی که از ازدواج  ( 3/0 =p ) می‌گذرد و سنّ زن (5/0 = p) ارتباط معنی داری ندارد.             

بحث

در این مطالعه که با روش قبل و بعد انجام گرفته به بررسی تأثیر آموزش الکترونیکی آموزه های قرآنی بر رضایت زناشویی پرداخته شده است. میانگین رضایت زناشویی در تمام ابعاد رضایت زناشویی بعد از مداخله‌ی آموزشی افزایش یافته بود و در تمام ابعاد به جز فعّالیّت های اوقات فراغت و فرزند پروری این افزایش از نظر آماری معنی دار بود.

در مطالعه­ای با بررسی نقش دین و تجانس مذهبی در بین زوجین، به این نتیجه رسیدند که مذهب نقش مهمی در رضایت  زناشویی دارد (9). به این ترتیب که عقاید و اعمال مذهبی از لحاظ درون فردی، فرد را قادر می­سازد که از لحاظ فیزیولوژیکی، شناختی و عاطفی خشم خود را کنترل کند و به او کمک می­کند که مسؤولیّت اعمال خود را در تعارض‌ها بپذیزد. از لحاظ بین فردی، اعمال مذهبی شرایطی ایجاد می­کند که فرد در هنگام خشم به خدا توجّه کند و حمایتی برای هر دو زوج ایجاد می­­شود؛ که از تعارض با یکدیگر اجتناب کنند. ارتباط با خدا یک نقش تعاملی و جبرانی در رابطه با روابط زناشویی دارد. دانش نیز نشان داده است که با خودشناسی اسلامی می­توان میزان سازگاری زناشویی را افزایش داد و اختلاف‌های آن‌ها را از بین برد (10). در تبیین این نتیجه همچنین می­توان به یافته­های پژوهش‌هایی دیگر اشاره کرد، که بر اثربخشی مداخلات درمانی مختلف همراه با محتوای مذهبی در کاهش تعارضات زوجین و درمان اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب مهر تأیید زده­اند. به عنوان مثال کال، کوتیس و الیسون در مطالعه­ خود افزایش شادمانی و رضایت زناشویی را از طریق پرداختن به امور مذهبی و انجام عبادات مورد تأیید قرار داده­اند (11).

در این مطالعه بین متغییر­ سن با رضایت زناشویی رابطه‌ی معنی داری پیدا نشد که مشابه  دیگر مطالعات بود است (12،13،14). از طرفی بین تعداد فرزند با رضایت زناشویی در این مطالعه ارتباط معنی داری مشاهده شد که با نتیجه‌ی مطالعه‌ی سلیمی و همکاران و حمیدی پور و همکاران مخالف است (14و13).

در این مطالعه بین تعداد سال‌هایی که از ازدواج افراد شرکت کننده می­گذرد با رضایت زناشویی ارتباط معنی داری پیدا نشد. این نتیجه مشابه مطالعه‌ی قبلی می باشد (14).  بین تحصیلات زن با رضایت زناشویی ارتباط مثبت معنی دار پیدا شد که با نتایج مطالعه‌ی اقاپور همخوانی داشت (15). بین تحصیلات همسران آن‌ها با رضایت زناشویی ارتباط معنی داری پیدا نشد. این نتیجه مشابه مطالعه‌ی حمیدی پور و همکاران می­باشد(14). به نظر می­رسد با افزایش سطح تحصیلات به دلیل افزایش دانش و نگرش و درک افراد رضایت زناشویی افزایش می­یابد.

با انجام این مطالعه نشان داده شد که استفاده از آموزهای قرآنی به صورت الکترونیکی و به صورت پیام هایی قابل دسترس کارکنان می­توان تأثیر مثبت آن را بر رضایت زناشویی و در نهایت بر کیفیّت زندگی مشاهده کرد. در این مطالعه علاوه بر این‌که آموزه ها از طریق کامنیوکیتور برای افراد ارسال می­شد به صورت اتوماسیون اداری نیز پیام‌ها در پروفایل افراد نیز ارسال می­شد تا در صورت نداشتن زمان مناسب طی ساعت اداری بتوانند در زمان مناسب دیگر پیام­ها را مطالعه نمایند. ­ از طرفی این پیام‌ها قابل پرینت و انتقال به همسران افراد مورد مطالعه بود. از محدودیّت‌های این طرح می­توان به تعداد محدود نمونه­ها اشاره کرد.

نتیجه­گیری

نتایج این پژوهش نشان داد آموزش آموزه های قرآنی در حیطه‌ی روابط زناشویی باعث افزایش میزان رضایت زناشویی در تمام ابعاد رضایت زناشویی می­شود. از این رو به مشاوران، روان شناسان و درمانگران خانواده توصیّه می­شود که از آموزهای قرآنی و اسلامی برای بهبود رضایت مندی زناشویی زوجین مراجعه کننده استفاده نمایند.

تشکر و تقدیر

این طرح نتیجه طرح تحقیقاتی مصوب دانشگاه علوم پزشکی سبزوار می باشد، بدین وسیله  نویسندگان از تمام کارمندان دانشگاه علوم پزشکی سبزوار که ما را جهت انجام این طرح یاری کردند تشکر و قدرانی می نمایند.

References

1. Beyabangard  E,editors. Young and marriage. Tehran: Islamic Publications Office: 2002
2. Hosseini Birjand, SM. Marriage and family counseling. Tehran: Publications Avay noor(1998) .[Persian].
3. Salmanian, AA. Effect of irrational cognitive approach on marital satisfaction. Tehran Tarbiyat Moalem University. (1994). .[Persian].
4. Amini I, Marriage faith or ethics family. 19th ed. Tehran: Islamic Thought Press; 2004. p. 86-7. .[Persian].
5. Ghafouri varnoosfarani MR, Golparvar M, Mahdi Zadegan I. A study of Attachment styles and religious attitudes as predictors of success of failure of Marital relationship. Journal of Research in Behavioural Sciences 2009; 7(2): 143-54. .[Persian].
6. Rezaei J. The Effect of Training of Islamic Lifestyle with emphasis on Family Organization on Marital intimacy and Commitment in Arak. [Thesis]. Isfahan: School of Education Science and Psychology, Isfahan University; 2010. .[Persian].
7. Nawabi Nejad.sh,. Marriage counseling and family therapy. Tehran: parents and teachers  Publications. (2001). .[Persian].
8. Oliya N. The Effect of marital anrichment on marital satisfaction in Isfahanian couples. [Thesis]. Isfahan: School of Education Science and Psychology, Isfahan University; 2006.
9. Marsh R, Dallos R. Religious beliefs and practices and Catholic couples' management of anger and conflict.Clinical Psychology and Psychotherapy 2000; 7(1): 22-36.
10. Danesh E. The effect of Islamic self in marital adjustment increased. Counseling Research and Developments 2004; 3(11): 8-30.
11. Ellison,C.G, Religious involvement and subjective well-being. Journal of Mental-Health and Social Coping: an introduction (2nd ed). New York: Colombia University Press. (1998)

1. Frast. Z, Nejad Nawabi .sh, Sanaei. B, Comparison of locus of control and marital satisfaction among working women (teachers) and a housewife in Tehran, new research and advice.2001 The first volume. 9 and 10. .[Persian].
2. Salimi.H, Mrzabady azad. E, Amiri. Taghavi. MR, Marital satisfaction in spouses of veterans. Faculty of Education and Psychology, Volume 4, Number 4, Winter 2008. Pp. 55-72.[Persian].
3. Rahim.HM, Sanaei.Z, Mohammad Nazari .A, Farahani.MN,. Effect on marital satisfaction marital therapy group based charity. Studies Women in Social Psychology 8, Number 4, winter 2010. Pp. 49-72.
4. Qapvr A., Mazaheri B, Avazeh.A, Vahedy .s.The relationship between marital satisfaction Qur'anic commands (Case study: families residing in the city of Marand). Quran and medicine. 2011 (3) 1.

Increases marital satisfaction with e-learning Quranic teachings in women: an experimental study in "Sabzevar"

Samira Foji, 

M.Sc. in Nursing Education, Faculty Member, School of Paramedical, Sabzevar University of Medical Sciences, Sabzevar. Iran

MaryamMohsenAbadi,

B.SC_. in Quranic Sciences, Sabzevar University of Medical Sciences, Sabzevar. Iran

Ezat samadipour,

M.Sc. in Nursing Education, Faculty Member, School of Paramedical, Sabzevar University of Medical Sciences, Sabzevar. Iran

Marjan Vejdan,

 M.Sc. of medical and health  services  management Sabzevar University of Medical Sciences, Sabzevar, Iran

* Rahim Akrami ,

MS in epidmulogy, Faculty Member in Sabzevar University of Medical Sciences,sabzevar,iran